Βάλια Κάλντα (περιοχή)

Νομός
Μεγάλο μέρος της οροσειράς της Πίνδου προστατεύεται με την ίδρυση δύο εθνικών δρυμών: του Βίκου - Αώου και της (Πίνδου) Βαλια - Κάλντα. Ο εθνικός δρυμός της Βάλια Κάλντα, είναι από τους σημαντικότερους της χώρας και έχει έκταση 129.350 στρέμματα. Ιδρύθηκε το 1966, με σκοπό την προστασία της πλούσιας πανίδας και χλωρίδας, ειδικότερα την προστασία των αιωνόβιων ρόμπολων και μαυρόπευκων της περιοχής, ύστερα από ενέργειες της Φιλοδασικής Ένωσης Αθηνών. Ο δρυμός βρίσκεται στη Δ. Μακεδονία, στα νότια του χωριού Περιβόλι των Γρεβενών. Τα τελευταία χρόνια έγιναν πολλές καταστροφές με την διάνοιξη δρόμων, το σχεδιασμό και την κατασκευή φραγμάτων και ενός υδροηλεκτρικού σταθμού στον Ποταμό Αώο και τους παραποτάμους του. Η Βάλια - Κάλντα είναι μία από τις σημαντικότερες σε φυσικό πλούτο περιοχές της Ευρώπης.

Γεύσεις, Αγορές
Θα δοκιμάσετε παϊδάκια, τηγανιά, λουκάνικα, φασολάδες, γίδα βραστή, πατσάς, γιαπράκια, τραχανάδες καθώς και κάποιες από τις πενήντα ποικιλίες άγριων μανιταριών. Ειδικά το Περιβόλι φημίζεται για τα κτηνοτροφικά προϊόντα που παράγουν οι κάτοικοί αλλά και για το δροσερό φυσικό νερό των πηγών του. Μοσχάρι βουνού, αρνί, κατσικάκι, τυροκομικά, τραχανάς και χυλόπιτες όπως επίσης και παραδοσιακές συνταγές από πίτες και άλλα εδέσματα αξίζουν την επιλογή σας. Δοκιμάστε οπωσδήποτε τη μοναδική τοπική τσουκνιδόπιτα. Αγοράστε φασόλια, τυροκομικά προϊόντα (φέτα, μανούρι, κεφαλοτύρι) από τυροκομεία, κρεατικά (πρόβειο, ζυγούρι, μοσχάρι), γλυκά κουταλιού σε βάζο (βύσσινο, κεράσι, δαμάσκηνο, πορτοκάλι και σύκο) και είδη λαϊκής τέχνης όπως φλοκάτες, υφαντά, κιλίμια, βελέντζες.

Απόσταση
Το Περιβόλι απέχει 45 χλμ. από τα Γρεβενά.
Γρεβενά, απόσταση από Αθήνα, 419 χλμ.
Γρεβενά, απόσταση από Θεσσαλονίκη 189 χλμ.
Γρεβενά, απόσταση από Τρίκαλα 89 χλμ.
Γρεβενά, απόσταση από Ιωάννινα 175 χλμ.
Η Βοβούσα απέχει από τα Ιωάννινα, 70 χλμ.

Υψόμετρο
Περιβόλι, 1280 μ.
Βοβούσα, 1000 μ.

Η Περιοχή
Η περιοχή κατοικείται από τα Νεολιθικά χρόνια και αποτελούσε τμήμα της αρχαίας Άνω Μακεδονίας. Η περιοχή των Γρεβενών κατείχε σημαντική θέση κατά την αρχαιότητα και γνώρισε ιδιαίτερη ανάπτυξη, από την Πρώιμη και Μέση εποχή του Χαλκού έως τη Μυκηναϊκή Περίοδο και στη συνέχεια στα ρωμαϊκά και τα βυζαντινά χρόνια. Συμμετείχε σε όλους τους αγώνες του Ελληνικού Έθνους. Παρότι η ιστορία της ευρύτερης περιοχής χάνεται στα βάθη των αιώνων, η πόλη των Γρεβενών πρωτοεμφανίζεται στις ιστορικές αναφορές με το όνομα Γριβάνα, μόλις τον 10ο αιώνα από τον Κωνσταντίνο Πορφυρογέννητο. Η περιοχή κατακτάται από τους Τούρκους και προσπαθεί να διατηρήσει τα τοπικά χαρακτηριστικά της κάτω από τον Τουρκικό ζυγό ως την απελευθέρωση στις 13/10/1912. Ως νομός, τα Γρεβενά ιδρύονται το 1964 και ορίζεται πρωτεύουσα η σημερινή πόλη των Γρεβενών. Ο καταστροφικός σεισμός του 1995 άφησε τα σημάδια του στα χωριά. Το 100% της έκτασης της Βάλια Κάλντα ανήκει στα διοικητικά όρια της κοινότητας του Περιβολίου. Ο Εθνικός Δρυμός Βάλια Κάλντα δημιουργήθηκε το 1966, για να προστατέψει τις λιγοστές αρκούδες, τις βίδρες, τους λύκους, τα αγριόγιδα, τις πέστροφες και τα αιωνόβια μαυρόπευκα και ρόμπολα που πολλά ξεπερνούν σε ηλικία τα 700 χρόνια, έπειτα από ενέργειες και προτροπές της Φιλοδασικής Ένωσης Αθηνών. Ο πυρήνας του έχει έκταση 33.600 στρέμματα, αποτελείται από την κοιλάδα της Βάλια Κάλντα (στα 1.200 μ.) και τις πλαγιές των γύρω κορυφών Φλέγκα(2.159 μ.), Αυτιά (2.082 μ.), Αβγό (2.177 μ.). Ο δρυμός βρίσκεται στα σύνορα της Δ. Μακεδονίας και της Ηπείρου, στα νότια του χωριού Περιβόλι Γρεβενών. Μέσα στο δρυμό έχουν τις πηγές τους τρία μικρά ποταμάκια, η Βάλια Κάλντα, η Φλέγκα και το Αρκουδόρεμα, που σχηματίζουν τον Αώο ποταμό. Την ομορφιά της περιοχής υπογραμμίζουν τρεις μικρές λίμνες, οι δύο λίμνες της Φλέγκας σε υψόμετρο 1.900 και ο Λάκκος στα 1.600 μ.
Περιβόλι
Το χωριό Περιβόλι ιδρύθηκε πριν αιώνες από τη συνένωση 7 οικισμών ημιμονάδων βλάχων. Είναι ένα από τα τέσσερα βλαχοχώρια της Πίνδου (Αβδέλα, Σμίξη, Σαμαρίνα). Κτισμένο αμφιθεατρικά, περιβάλλεται από πανέμορφες κορυφές άλλες γα πεύκα και οξιές. Ένα από τα πιο γνωστά θέρετρα του νομού Γρεβενών, το καλοκαίρι γεμίζει από κόσμο, επισκέπτες αλλά κτηνοτρόφους που επιστρέφουν από τον κάμπο.
Η εκκλησία του Αγ. Γεωργίου στην πλατεία του χωριού χρονολογείται πριν το 1770 και διαθέτει ξυλόγλυπτο τέμπλο με εικόνες και παλιές αγιογραφίες, όπως επίσης και το Ευαγγέλιο του1550. Οι κάτοικοι διηγούνται πως όταν οι Γερμανοί έκαψαν το χωριό, η εκκλησία ήταν η μοναδική που δεν κάηκε. Η εκκλησία του Αγ. Νικολάου, κτίσμα του 13ου αιώνα λειτουργούσε σαν μοναστήρι ως τους βαλκανικούς πολέμους και έχει πρόσφατα αναπαλαιωθεί. Βορειοδυτικά της εκκλησίας σώζεται τμήμα από καλντερίμι βασιλικής οδού η οποία ένωνε την Ελλάδα με την Ευρώπη. Ενδιαφέρον παρουσιάζουν και άλλες νεόκτιστες εκκλησίες και ξωκλήσια στις κορυφές των βουνών όπως η εκκλησία του Προφήτη Ηλία και του Αγ. Σωτήρα. Ολόκληρη η περιοχή είναι γεμάτη από πηγές με κρύο κρυστάλλινο νερό, ρυάκια, ποτάμια και βρύσες. Πολλές είναι οι πέτρινες βρύσες μέσα στο χωριό.
Βοβούσα
Το χωριό είναι κτισμένο στις δύο όχθες του ποταμού Αώου και ανήκει στο Ανατολικό Ζαγόρι του Νομού Ιωαννίων. Στο κέντρο της Βωβούσας (ή Μπαϊεάσα) θα δείτε ένα από τα ωραιότερα μονότοξα πέτρινα γεφύρια του Ζαγορίου που κτίστηκε το 1748 από τον Αλέξιο Μήσιο. Στην ιστορία εμφανίζεται πριν 1000 χρόνια με πέντε οικισμούς (το Μπαϊτάνι, η Πλάκα, η Αγία Παρασκευή, η Τσιάσκα και τον Άγιο Δημήτριο) που αργότερα ενώθηκαν σε ένα. Τα πρώτα στοιχεία για τον πληθυσμό της Βωβούσας υπάρχουν από το 1801, όταν η πανούκλα κτύπησε την περιοχή, με εκατοντάδες νεκρούς. Στην απογραφή του 1817 ζούσαν 270 οικογένειες με 2500 κατοίκους. Την ίδια χρονιά ληστρικές επιθέσεις Αλβανών και Βλάχων αναγκάζουν περισσότερες από 120 οικογένεις σε φυγή και αποδημούν. Στο χρονικό διάστημα από το 1824 έως το 1831, λόγω των ληστρικών επιδρομών, η Βωβούσα έμεινε ακατοίκητη. Μετά την απελευθέρωση του 1913 η Βωβούσα απαλλάχτηκε από κάθε είδους επιδρομών και ακολούθησε μια ειρηνική πορεία έως το 1940. Το 1943 κάηκε από τους Γερμανούς. Διασώθηκε μόνον η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου, αξιόλογο μνημείο του χωριού. Σήμερα η βασική απασχόληση των κατοίκων είναι η υλοτομία μέσω του Δασικού Συνεταιρισμού που αποτελείται από 33 μέλη. Επίσης λειτουργούν και 6 βιοτεχνίες κατεργασίας ξυλείας, στη θέση Πριόνια, όπου παράγεται κυρίως οικοδομική ξυλεία. Δείτε τον Άγιος Γεώργιος Βωβούσας (1814), τη Μονή Κοίμησης Θεοτόκου που κατά την παράδοση κτίστηκε το 672 από τον Κωνσταντίνο Δ΄ Πωγωνάτο και άλλες μικρότερες εκκλησίες. Επίσης τα γεφύρια της Τσίπιανης (1875) και του Καμπέρ Αγά.

Υγεία
Νοσοκομείο Γρεβενών, 24620-22222

Οδική σύνδεση
Αν φύγετε από Αθήνα, επιλέξτε την διαδρομή προς Καρδίτσα - Τρίκαλα - Καλαμπάκα - Γρεβενά. Από την πόλη των Γρεβενών ξεκινούν τρεις διαδρομές για τα χωριά που βρίσκονται στην περιφέρεια του δρυμού και καταλήγουν στην Βάλια Κάλντα. Η πρώτη προς Μαυραναίους-Ζιάκα-Περιβόλι με 23 χιλιόμετρα άσφαλτο και 20 χιλιόμετρα χωματόδρομο καλής βατότητας, η δεύτερη μέσω Κηπουριού και Κρανίων φτάνει στο Μαυρολίβαδο, με 20 χιλιόμετρα χωματόδρομου μέτριας-κακής βατότητας. Η τρίτη επιλογή είναι να πάτε μέχρι τη Μηλιά Μετσόβου και από εκεί στο Δρυμό και έχει 18 χιλιόμετρα μέτριας-κακής ποιότητας χωματόδρομο.
ΚΤΕΛ Γρεβενών, 24620-22242
ΚΤΕΛ Αθηνών, 210-5126833
ΚΤΕΛ Θεσσαλονίκης, 2310-595485

Χρήσιμα Τηλέφωνα
Δήμος Γρεβενών, 24620-22402
Αστυνομία, 24620-22766
Τροχαία, 24620-22941
ΟΤΕ Γρεβενά, 24620-81099
ΕΛΤΑ Γρεβενά, 24620-84053
Ταξί Γρεβενά, 24620-22559
Δημοτικό γραφείο Περιβόλι, 24620-85240
Κοινότητα Βοβούσας, 26560-22843
Σύλλογος Iδιοκτητών Ξενοδοχείων, Ξενώνων και Eνοικιαζομένων Δωματίων, 24620-28602
Γραφείο Oικοτουρισμού, 24620-85032
Χιονοδρομικός Σύλλογος, 24620-28602
Κτίριο Εθνικού Δρυμού Πίνδου, 24620-85253 (Περιβόλι)
Δ/ση Δασών Γρεβενών, 24620-22419

Αθλητισμός
Οι περιοχή διαθέτει τα περισσότερα γραφεία εναλλακτικών δραστηριοτήτων στη χώρα, ενώ υπάρχουν και ντόπιοι που μπορούν να κάνουν περιηγήσεις-ξεναγήσεις. Ο ποταμός Αλιάκμονας, με τους παραποτάμους του, όπως ο Βενέτικος, είναι ιδανικός γι αυτούς που αγαπούν τις καταβάσεις με Καγιάκ και το Ράφτινγκ. Οι ορεινοί όγκοι του Σμόλικα και του Όρλιακα προσφέρονται για αναρρίχηση, ορειβασία και τρέκινγκ, ενώ το Χιονοδρομικό Κέντρο Βασιλίτσας, στο οποίο λειτουργούν συρόμενοι και εναέριοι αναβατήρες, καταφύγιο και τουριστικός ξενώνας. Αν ο καιρός είναι καλός, κάποια Σαββατόβραδα οι πίστες είναι ανοικτές για βραδινό σκι. Η περιοχή προσφέρει επίσης δυνατότητες για ανεμοπορία, διαδρομές με μοτοσικλέτα και αναρρίχηση με 4χ4, κυνήγι, mountain bike και ιππασία. Τα σπήλαια, οι ιστορικές ξεναγήσεις και η κατασκήνωση στη φύση, αποτελούν μια από τις πιο ενδιαφέρουσες επιλογές και φυσικά η εκδρομή προς τη Βάλια Κάλντα (αν πάτε Μάρτιο, θα πρέπει πρώτα να ενημερωθείτε αν η πρόσβαση στον εσωτερικό πυρήνα του Δρυμού είναι εφικτή).

Διαμονή Ξενοδοχεία
Πλήθος οι ξενώνες και τα παραδοσιακά οικήματα της περιοχής, ρωτήστε στα κέντρα ενημέρωσης, την αστυνομία ή δείτε μια πολύ ενημερωμένη λίστα προτάσεων στο Internet:
Ξενοδοχεία, www.fora.gr/grevena/hotels.html
Σωματείο Ξενοδόχων Νομού Γρεβενών, www.fora.gr/grevenahotels/per.html

Έθιμα – Εκδηλώσεις
Περιβόλι
Στις 24 Ιουνίου το Πανηγύρι του Κλείδωνα.
Στις 20 Ιουλίου, του Προφήτη Ηλία, μετά τη δοξολογία στο εκκλησάκι πάνω στο βουνό γίνεται δημοπράτηση της εικόνας. Αυτός που δίνει τη μεγαλύτερη προσφορά παίρνει το "ύψωμα" και σέρνει το χορό μαζί με την οικογένεια του υπό τη συνοδεία μουσικών οργάνων.
Στην εορτή της Αγίας Παρασκευής το πανηγύρι διαρκεί 3 ημέρες από τις 26 έως 28 Ιουλίου με πλήθος εκδηλώσεων, δημοπρασία της εικόνας, ενώ την τέταρτη μέρα γίνεται εκδρομή σε κοντινή τοποθεσία όπου ψήνουν αρνιά.
Στις 6 Αυγούστου, της Μεταμόρφωσης του Σωτήρα, πανηγύρι με χορό στην πλατεία του χωριού.
Το Δεκαπενταύγουστο, ο Λαογραφικός σύλλογος οργανώνει εκδηλώσεις και γλέντι που αρχίζει από την παραμονή και συνεχίζεται ανήμερα της γιορτής μέχρι τις πρωινές ώρες.
Στις 8 Σεπτεμβρίου, Γέννηση της Θεοτόκου, και άλλο παραδοσιακό πανηγύρι.
Τους καλοκαιρινούς μήνες, οι πολιτιστικοί σύλλογοι του χωριού, διοργανώνουν διάφορες εκδηλώσεις ενώ παράλληλα αναβιώνουν τοπικά έθιμα όπως είναι η Αναπαράσταση του Βλάχικου Γάμου.

Internet
Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Γρεβενών, www.grevena.gr
Ο ηλεκτρονικός οδηγός του νομού, www.e-grevena.gr
Το site του νομού και της πόλης, www.grevenanet.gr
Portal για το νομό www.pamegrevena.gr
To site του χωριού Περιβόλι στο δίκτυο, www.perivoli.gr
Βλάχοι της Πίνδου, www.vlachs.gr/contents2.htm
Πεζοπορικές διαδρομές, egnatia.ee.auth.gr/~malasiot/valia-calda.html
Ορχιδέα στη Βάλια Κάλντα, members.lycos.co.uk/greekorchids/C_rubra.htm
Περιγραφή μιας εκδρομής με ενδιαφέρουσες πληροφορίες, www.off-road.gr/article345.html
Παραδοσιακές ενδυμασίες ηπείρου, www.pe.sch.gr/paidiki-pinakothiki/cyberfair98/gr_endymasies_epirus.htm
Βουνά της περιοχής, www.grevena.gr/George/Pindos.htm
Φωτό, www.astraka.net/hellas/boreiaPindos/valiakalda/valiakalda_1.php
Φωτό, www.spitia.gr/greek/PHOTO/valia_kalda.htm

Αυτό το κείμενό μου δημοσιεύτηκε στο ταξιδιωτικό έντυπο ΠΕΡΙΗΓΗΣΕΙΣ - Εφημερίδα Ημερησία, τ. 55 2004-2005