Ταξιδιώτες Μυγχάουζεν και φανταστικές αποδράσεις

Συχνά χαρακτηρίζουμε το ταξίδι μας φανταστικό, με την έννοια του συναρπαστικού, αλλά ποτέ δεν λέμε ότι κυριολεκτούμε: τις αποτυχημένες διακοπές πολλοί εμίσησαν, τα ψέματα ουδείς
Μετά την τρέλα του καλοκαιριού, φθάνει η ώρα των αναμνήσεων. Λήξη χρόνου. Διακοπές τέλος, κάθε κατεργάρης στον πάγκο του. Κατεργάρηδες όλοι, μηδενός εξαιρουμένου. Γιατί ποιος από τους τυχερούς ταξιδιώτες δεν ανακάλυψε την πιο όμορφη παραλία, ποιος δεν χάρηκε τον πιο γαλάζιο ουρανό, ποιος δεν έζησε την πιο συναρπαστική περιπέτεια; Ετσι λέμε πάντα. Ηταν μαγεία οι διακοπές, όνειρο μοναδικό και ανεπανάληπτο, αποκάλυψη για τον αυτοσχέδιο εξερευνητή. Αχ, εκείνη η ερημική αμμουδιά που ανθρώπου πόδι δεν την είχε ποτέ πατήσει, η κατασκήνωση μέσα στο δάσος με τις αιωνόβιες βελανιδιές και μετά η κορυφή επάνω από τα σύννεφα και πιο χαμηλά το απομονωμένο χωριουδάκι με τους ανθρώπους που ζουν στους δικούς τους ρυθμούς, λες σε άλλον πλανήτη.Πόσες φορές δεν έχουμε ακούσει ολοζώντανες περιγραφές από τους ονειρότοπους της Γης, σαν να τους ανακάλυψε πραγματικά αυτούς τους τόπους ο ενθουσιασμένος συνομιλητής μας. Ο οποίος τις περισσότερες φορές έχει επιστρέψει από κοινές, κοινότατες διακοπές αλλά βάζει τη φαντασία του να δουλέψει. Και φυσικά, λέει ψέματα. Αθώα μεν, αλλά ψέματα.

Είναι πλέον διαπιστωμένο: όταν μιλάμε για διακοπές, γινόμαστε... Μυγχάουζεν! Κοντολογίς, ψευδόμεθα ασυστόλως, όλοι ανεξαιρέτως. Διότι ως ανάμνηση οι διακοπές δεν αξίζουν αν δεν είναι συναρπαστικές. Η μαγεία της περιπλάνησης αποκτά φαντασμαγορία με την παραπλάνηση, η απάτη είναι συνυφασμένη με την έννοια του ταξιδιού, όπως τουλάχιστον ισχυρίζεται ο Ζαν - Ντιντιέ Υρμπέν, εξηγώντας στο τελευταίο βιβλίο του "Τα μυστικά του ταξιδιού" (εκδόσεις Παγιό) ότι το ταξίδι σχετίζεται πάντοτε με την ιδέα της απόδρασης και χωρίς μυστικό, απόδραση δεν υπάρχει.
Εχει γράψει και άλλα βιβλία ο συγγραφέας επάνω στο προσφιλές του θέμα ("Ο ηλίθιος του ταξιδιού", "Στην παραλία"), καθώς και μια σημειολογική μελέτη επάνω στον ταξιδευτή και στον απλό τουρίστα. Και εξηγεί: "Το ταξίδι είναι μια ανθρωπολογική συγκρότηση του φανταστικού".
Και βέβαια κατατάσσει τους ταξιδιώτες σε κατηγορίες. Υπάρχουν αυτοί που δεν τους βγάζεις κουβέντα για τις διακοπές τους και αυτοί που σου λένε τα πάντα. Στη δεύτερη κατηγορία ανήκουν οι περισσότεροι περιηγητές. Πόσο μπορεί να αξίζει ένα ταξίδι όταν δεν μπορείς να κάνεις τους άλλους να ζηλέψουν;

Ο όρος "ταξιδευτής" έχει ευρύτατη έννοια και μπορεί να σημαίνει πολλά. Σε αυτόν εντάσσονται ως και εκείνοι ακόμη που για αλλού ξεκίνησαν και αλλού βρέθηκαν. Ως χαρακτηριστικά παραδείγματα ο Υρμπέν αναφέρει τον Χριστόφορο Κολόμβο που άραξε στην Αμερική πιστεύοντας ότι είχε φθάσει στην Ινδία και κάποιους παράτολμους Βίκινγκ που έκαναν το έτος 856 μακρινό ταξίδι με σκοπό να κατακτήσουν τη... Ρώμη!
Μπερδεύτηκαν όμως και νόμισαν ότι Ρώμη είναι το μικρό χωριουδάκι Λούνα, στο οποίο αποβιβάστηκαν και με ευκολία το λεηλάτησαν, πιστεύοντας ότι η μικρή πλατεία του ήταν το... Φόρουμ εκλαμβάνοντας έναν ευρύχωρο στάβλο για το... Κολοσσαίο. Αυτό κι αν ήταν ταξίδι!

Υπάρχουν βέβαια και οι εγκεφαλικοί ταξιδευτές, αυτοί που ταξιδεύουν αμετακίνητοι. Σε αυτή την κατηγορία, ο Υρμπέν διασημότερο θεωρεί τον Χαβιέ ντε Μαΐστρ, ο οποίος το 1795 έγραψε το "Ταξίδι ανά την κάμαρά μου", όπου αναφέρει: "Προχωρώντας βορείως της πολυθρόνας μου, ο ταξιδιώτης συναντά το κρεβάτι μου..." και άλλα ομοίως συναρπαστικά. Από τους σύγχρονους ακίνητους ταξιδιώτες, ιδιαίτερη μνεία κάνει στον Ζαν - Ντομινίκ Μπομπύ, ο οποίος, αν και παράλυτος, αποτόλμησε να κάνει ένα φανταστικό ταξίδι στο Χονγκ Κονγκ.
Ιδιαίτερα περίπλοκη περίπτωση αποτελεί ο Γουίλιαμ Μπέκφορντ, ο οποίος δεν δίστασε να περιγράψει τις εντυπώσεις του από άλλη χώρα, ενώ ταξίδευε σε άλλη. Εν έτει 1780, βαριεστημένος από τις μονότονες πεδιάδες των Κάτω Χωρών και ηχητικά ταλαιπωρημένος από την τραχύτητα της φλαμανδικής γλώσσας, ο ιδιόρρυθμος συγγραφέας αποφάσισε να κλείσει τα μάτια και τα αφτιά του και να βάλει τη φαντασία του να δουλέψει. Και, πετώντας με τα φτερά της πλούσιας φαντασίας του, περιέγραψε τον δαντελωτό ορίζοντα της ηλιόλουστης ελληνικής υπαίθρου, με τους ευδαίμονες βοσκούς να δονούν την ατμόσφαιρα με τις φλογέρες τους. Αυτό ήταν το δικό του ταξίδι.
Εκτός όμως από τις θεμιτές φαντασιώσεις που πηγάζουν από μια καθαρά ποιητική διάθεση, υπάρχουν και οι αθέμιτες: απατεώνες υπάρχουν και στη συμπαθή τάξη των ταξιδιωτικών συγγραφέων, ορισμένοι εκ των οποίων παριστάνουν τους εξερευνητές εκ του μη όντος. Οπως για παράδειγμα ο Λουί ντε Ρουζμάν (πραγματικό όνομα Γκριν), ο οποίος χωρίς να το κουνήσει από το Σίδνεϋ περιέγραψε παραστατικότατα τις περιπέτειές του με αλιείς μαργαριταριών σε απρόσιτα νησιά και ανθρωποφάγους στα βάθη της ζούγκλας. 'Η ο Καρλ Μέι που έφθασε να θεωρείται ειδήμων του Φαρ Ουέστ, ενώ δεν είχε ποτέ πατήσει το πόδι του έξω από τη Δρέσδη και η μόνη του επαφή με την Αγρια Δύση ήταν τα καουμπόικα ρούχα που φορούσε. Κορόιδευε άραγε ασύστολα τους αναγνώστες του ή μήπως πίστευε και ο ίδιος αυτά που έγραφε;

Δεν αποκλείεται να συμβαίνει το δεύτερο. Διότι το ταξιδιωτικό ψέμα είναι συνυφασμένο με την ανθρώπινη φύση. Εναν Μέι κρύβει βαθιά στο υποσυνείδητό του ο καθένας μας, γράφει ο Υρμπέν. Ταξίδι μη συναρπαστικό, δεν είναι καν ταξίδι. Αρα, το ψεύδος απαραίτητο.
Δεν είναι όμως τόσο απλά τα πράγματα. Ταξίδια υπάρχουν λογιών λογιών και δεν επιδέχονται όλα φανταστικές παρεμβάσεις. Διότι υπάρχουν και ταξίδια από απόλυτα ρεαλιστικά ως αυτόχρημα αναγκαία και υποχρεωτικά. Κάποια μάλιστα αποπνέουν και δυστυχία, όπως οι απελάσεις και οι εκτοπίσεις. Αλλα έχουν συγκεκριμένο σκοπό. Δεν ταξιδεύουν απλώς για το κέφι τους οι στρατιώτες, οι διπλωμάτες, οι έμποροι, οι γιατροί, οι σταυροφόροι, οι πρωτοπόροι, οι προσκυνητές, οι βιομηχανικοί κατάσκοποι που έχουν ως πρώτο διδάξαντα τον Ρόμπερτ Φάρτσουν, ο οποίος το 1848 μεταμφιέστηκε σε... Κινέζο για να κλέψει επιτοπίως τα αυθεντικά μυστικά της καλλιέργειας και της παρασκευής του τσαγιού!
Υπάρχουν και τα ταξίδια σκοπιμότητας προς ικανοποίηση ανομολόγητων παθών: "Πες μου τι έκρυψες από το ταξίδι σου, για να σου πω ποιος ήταν ο σκοπός του" γράφει ο Υρμπέν, έχοντας ασφαλώς κατά νου τον σεξοτουρισμό. Και χωρίς βέβαια αυτό να σημαίνει ότι δεν υπάρχουν πολύ αποκρουστικότερες περιηγήσεις: ένα τουριστικό πρακτορείο έχει ειδικευθεί στην οργάνωση επισκέψεων σε κρεματόρια (!) και το όνομά του "Κρεματούρ" φυσικά... Κι άντε τώρα να εξωραΐσεις με τη φαντασία σου τέτοιου είδους μερακλήδικες περιηγήσεις.

Αλλο πράγμα ο τουρισμός όμως και άλλο το ταξίδι. Ο γνήσιος ταξιδευτής τρέμει στην ιδέα ότι μπορεί να τον περάσουν για τουρίστα, φθάνοντας ενίοτε σε υπερβολές για να αποφύγει αυτό που θεωρεί ρετσινιά. Οχι, αυτός δεν είναι πρόβατο να τον περιφέρουν με το κοπάδι για να τραβήξει μερικές αναμνηστικές φωτογραφίες στα γρήγορα. Τον τόπο που επισκέπτεται επιμένει να τον γνωρίσει σε βάθος, να τον ζήσει και στις πιο απόκρυφες πτυχές του. Οπως η Μαρίζ Σοϊσύ που βρέθηκε το 1929 στην Ελλάδα και για να μην την περάσουν για χαζοτουρίστρια, αποφάσισε να παραβιάσει το άβατον του Αγίου Ορους. Τι έκανε λοιπόν; Εκοψε τα μαλλιά της, έκοψε τα δύο στήθη της, πρόσθεσε τεχνητό ανδρικό όργανο, ψεύτικο μουστάκι σε στυλ Σαρλό, γυαλιά σε στυλ Χάρολντ Λόιντ. Και παραβίασε το άβατον. Κατά δήλωσή της, πάντα. Αλήθεια ή ψέμα; Αυτά είπε ότι έκανε, αλλά κανένας βέβαια δεν μπορεί να την πιστέψει, ακόμη και σήμερα.

Η αλήθεια όμως βρίσκεται αλλού. Η κυρία Σοϊσύ είναι ακραία περίπτωση ενός συνήθους φαινομένου: απλώς ένιωθε την ανάγκη να απαλλαγεί από τον εαυτό της, να γίνει άλλος άνθρωπος. Δεν έχει σημασία ποιος: "Ηταν υπέροχο που μπήκα στο πετσί κάποιου άλλου".
Τελικά τα ταξίδια, είτε πραγματικά είναι είτε εικονικά είτε φανταστικά, αυτό κυρίως προσφέρουν· την έξοδο από το σώμα σου, τη φυγή από τον εαυτό σου. Είναι σαν να μεθάς. Και φυσικά, επιστρέφοντας, δεν μπορείς να παραδεχθείς ότι μέθυσες με το... τίποτα!.

(πηγή: BHMA)