Μάνη (μέσα ή Λακωνική)

Της Μάνης τα βουνά τα τιμημένα
και οι ακτές οι δοξασμένες
είναι πηγές τιμής για μένα
σύμβολα της λευτεριάς γραμμένα.

Αν σου τύχει να γεννηθείς Μανιάτης, η καταγωγή σε υποχρεώνει να είσαι τρία πράγματα: γενναίος, ντόμπρος και έντιμος.

Η περιοχή
Ο Ταΰγετος, το ψηλότερο βουνό της Πελοποννήσου, με την κορυφή του Προφήτου Ηλία (2409 μ.) αποτελεί τη σπονδυλωτή της στήλη, αλλά και το διαχρονικό σύμβολο της ακατάλυτης δύναμης της Μάνης. Το μήκος της είναι 75 χλμ. και η συνολική της επιφάνεια 1.800 τ. χλμ. Εξαιτίας της ορεινής της διαμόρφωσης, με τα ψηλά και τραχιά βουνά, τις βραχώδεις και απροσπέλαστες ακτές της, δίνει την εντύπωση άγριας και έρημης περιοχής. Η Μάνη γεωγραφικά διακρίνεται από την Έξω Μάνη (από το Οίτυλο μέχρι τη Βέργα), τη Κάτω Μάνη (από τα Μπαρδουνοχώρια μέχρι το Σκουτάρι) και από τη Μέσα Μάνη (από το Οίτυλο και το Κότρωνα μέχρι το Ταίναρο). Η Μέσα Μάνη αποκαλείται Προσηλιακή (ανατολικό τμήμα) και Αποσκιαδερή (δυτικό τμήμα).Η Μάνη θα σας γοητεύσει και θα σας συγκινήσει με την άγρια φυσική ομορφιά της, τα υπέροχα ακρογιάλια, τα παλαιοανθρωπολογικά και νεολιθικά ευρήματα, τα αρχαιολογικά μνημεία, τα κάστρα με τους πύργους, τα πέτρινα γεφύρια, τους φάρους, τις βυζαντινές εκκλησίες (περίπου 1000) και τα μοναστήρια, με την πλούσια χλωρίδα και πανίδα, και προπάντων με τους ανθρώπους της που τραγουδούν το Χάρο και λένε το παραμύθι του Πολύφημου με λέξεις από τον Όμηρο. Λέγεται πως η στέρηση μπορεί να είναι η κινητήριος δύναμη για ανεύρεση όχι μόνο των αναγκαίων αλλά και των ανθηρών. Η Μάνη μπόρεσε να ευδοκιμήσει προσαρμοζόμενη στη στέρηση ή διαδραματίζοντας εξαιτίας της ένα ιστορικό ρόλο που κύρια χαρακτηριστικά του είναι η εθνική – τοπική προσήλωση και η βαθύτατη σύνδεση με την θεία δύναμη. Το πρώτο εκλαϊκεύτηκε και απέκτησε ταυτότητα με τη μεταλλαγή του σε πύργο – κάστρο – τοίχο. Το δεύτερο σε ναϊσκο - εκκλησία – μονή. Η ορεινή αυτοτέλεια μαζί με της θάλασσας την επίλεκτη θέση έδωσαν το προνόμιο στη Μάνη να ηγείται, να επιτίθεται, και να συμπτύσσεται όποτε αυτό κρινόταν απαραίτητο. Η Μάνη δεν είναι παρά μια ενδεικτική παρουσία της λίθινης Ελληνικής ψυχής που πεισμώνει στα εμπόδια και που αγωνίζεται να τα ξεπεράσει, να τα κάνει δύναμη, τραγούδι, όραμα, προσευχή.

Κλίμα, γεωμορφολογία
Κάθε εποχή στη Μάνη έχει τη δική της ομορφιά. Την Άνοιξη όμως είναι φανταστική• έχει μια φοβερή ποικιλία από ανθισμένα λουλούδια, αρώματα, ήχους από τα φωλιάσματα των πουλιών, τα χρώματα της θάλασσας και του ουρανού. Όλα αυτά συνθέτουν μια αρμονία μοναδική που ηρεμούν και ξεκουράζουν τον επισκέπτη. Το Χειμώνα, κάπου – κάπου, φυσάει και μάλλον αρκετά, ιδιαίτερα στην Αρεόπολη. Έχει όμως και αυτό την ομορφιά του καθώς δοκιμάζεις τον εαυτό σου “κόντρα στο ρεύμα”. Γενικά έχει ζεστό και ευχάριστο κλίμα. Ένα ελαφρύ ντύσιμο και αδιάβροχο βοηθάει να πραγματοποιηθεί οποιοδήποτε πρόγραμμα. Η γη της Μάνης είναι γυμνή και άνυδρη, γεμάτη πέτρες και κοτρόνια, μάντρες και πεζούλια. Κι όμως η Μάνη είναι βοτανικός παράδεισος, ένας από τους 17 της χώρας μας, λόγω της σπανιότητας της χλωρίδας της. Αναφέρουμε χαρακτηριστικά πέντε ενδημικά φυτά του όρους Σαγγιάς: Allium circinatum subsp. Peloponnesiacum, Fritillaria davisii, Helichrysum taenari, Lithodora zahnii και Onosma sangiasense. Υπάρχουν επίσης αρκετές βελανιδιές, καθώς και πλήθος από φρύγανα (πουρνάρια), χόρτα και βότανα αρωματικά, θάμνοι από θυμάρι, αφάνες, σπαλάθρια, φασκομηλιές, ρίγανη, μέντα, τσάι, λεβάντα, φλόμους κ.ά. Γεμάτος ευωδιές είναι ο αέρας όταν ανθίζουν και προσελκύουν τις μέλισσες με αποτέλεσμα το περίφημο αρωματικό Μανιάτικο μέλι. Πλήθος φραγκοσυκιές φυτρώνουν ακόμα και στις πέτρες, προσφέροντας κάθε Αύγουστο τους εύγευστους καρπούς τους. Η περιοχή αποτελεί σημαντικό τόπο τόσο για τα αποδημητικά πουλιά, όσο και για ορισμένα είδη αρπακτικών (σπιζαετός, πετρίτης, μπούφος κ.ά.). Οι Μανιάτες αξιοποιούν κάθε σπιθαμή γης. Και η γη τους αποδίδει λιγοστά αλλά ποιοτικά προϊόντα. Σύκα, χαρούπια, λούπινα και λάδι. Από τις ξερικές, φτενές ελιές, τις ανεμοδαρμένες βγαίνει εξαιρετικής ποιότητας ελαιόλαδο. Στο Σαγγιά εκτρέφονται αγριοκάτσικα, αλλά και βοοειδή, μια μικρόσωμη ράτσα, καλά προσαρμοσμένη στο περιβάλλον με τη λιγοστή τροφή και το επίσης λιγοστό νερό. Είναι ελευθέρας βοσκής και μόνο το καλοκαίρι κατεβαίνουν χαμηλότερα, προς αναζήτηση νερού.

Αγορές
Από τα μαγαζιά μπορείτε να αγοράσετε λάδι και μέλι άριστης ποιότητας, λούπινα, παστέλια, ούζο, κρασί ντόπιας παραγωγής, ελιές, παξιμάδια σταρένια. Επίσης μπορείτε να βρείτε δίπλες, λυχναράκια, κατεξοχήν παραδοσιακά γλυκά της περιοχής, καθώς και τραχανά, χυλοπίττες, χόντρο και φρούτα της περιοχής: πορτοκάλια, φραγκόσυκα, σύκα. Τέλος γευτείτε λακωνικά κρασιά.
Ένα από τα κυριότερα εισοδήματα των Μανιατών είναι τα ορτύκια, ιδίως της Νότιας Μάνης, του κατάξερου και άγονου αυτού τόπου, του οποίου οι κάτοικοι αποζημιώνονται κάπως με το θεϊκό τούτο μάνα, που πέφτει κάθε χρόνο απ’ τον ουρανό. Και γι’ αυτό ακριβώς το λόγο, επειδή δηλαδή τα ορτύκια αποτελούν πόρο ζωής για τους Μανιάτες, συστηματοποιήθηκε το κυνήγι του απ’ αυτούς κατά τρόπο εντελώς ιδιαίτερο και οικονομικό.

Γεύσεις
Να δοκιμάσετε στα ταβερνάκια χταπόδι ψητό στα κάρβουνα με ντόπιο ούζο, ψάρι φρέσκο και σύγκλινα. Εάν βρείτε να σας φτιάξουν και κανένα καγιανά (ομελέτα με ντομάτα) είστε ευτυχείς. Για εσάς, που πιθανότατα χρειάζεστε περισσότερα, τα κύρια «γαστριμαργικά» σημεία είναι η Αρεόπολη, ο Δυρός, το Λιμένι (με καλές ταβέρνες κάτω στην παραλία), ενώ ακολουθώντας τη διαδρομή, μπορείτε να γευματίσετε καλά στον Κότρωνα ή στο Νύμφιο. Δοκιμάστε να ακολουθήσετε την παράκαμψη προς τον ορμίσκο της Αλύπας και εκεί θα συναντήσετε μια πολύ συμπαθητική ταβέρνα. Θα σας σερβίρει ό,τι έχει και θα είναι νόστιμα και καλά. Εάν φθάσετε μέχρι το Ακροταίναρο μπορείτε να φάτε καλό ψάρι σε κάποια από τις ταβέρνες του Πόρτο Κάγιο ή στον Γερολιμένα που οι επιλογές σας είναι πολύ περισσότερες.
Λιμένι
Ψάρι στον "Τάκη
Πόρτο Κάγιο
Στο "Πόρτο του Αντώνη"
Πύργος Διρού
Μανιάτικες γεύσεις στο εντυπωσιακό "Ήταν Καιρός"
Γερολιμένα
Ντόπιες σπεσιαλιτέ και ψάρι στο "Ακρογιάλι"
Αρεόπολη
Στο κουτούκι του Μπαρμπα-Πέτρου
Κότρωνας
Στη φιλόξενη ταβέρνα "Η Τιμονιέρα" θα γευθείτε τις πιο νόστιμες λιχουδιές της ελληνικής κουζίνας, μαγειρεμένες με μοναδική σπιτική φροντίδα. Χαρακτηριστικά πιάτα που θα έχετε την ευκαιρία να δοκιμάσετε είναι παραδοσιακές πίττες, ζυμωτό ψωμί που προσφέρεται με πάστα ελιάς και λιαστή ντομάτα, κόκκορα χωριάτικο μαγειρεμένο με διάφορους τρόπους, αστακομακαρονάδα και παραδοσιακά γλυκά

Απόσταση
Κέντρο της περιοχής είναι η Σπάρτη
Απόσταση της Σπάρτης από Αθήνα, 594 χλμ.
Απόσταση της Σπάρτης από Θεσσαλονίκη 685 χλμ.
Αρεόπολη, απέχει 72 χλμ. από τη Σπάρτη
Γερολιμένας, απέχει 96 χλμ. από τη Σπάρτη
Κότρωνας, απέχει 97 χλμ. από τη Σπάρτη
Οίτυλο, απέχει 82 χλμ. από τη Σπάρτη
Πύργος Δυρού, απέχει 83 χλμ. από τη Σπάρτη

Ξενάγηση
Οίτυλο
Το Οίτυλο βρίσκεται στο Δυτικό βραχίονα της και είναι χτισμένο σε ειδυλλιακή θέση, σε ένα φυσικό εξώστη ύψος 256 μέτρων, που σχηματίζεται στα ριζά του Κάψαλου, το βουνό παρακλάδι της οροσειράς του Ταΰγετου, φτάνοντας ίσαμε το χείλος ενός βαθύτατου φαραγγιού τα πετροχτισμένα σπίτια του. Μπροστά και κάτω απ’ το χωριό απλώνεται ο κάμπος του Βοιτύλου με τον Καραβοστάσι, το επίνειό του, από την μια μεριά και το Νέο Οίτυλο (Τσίπα) από την άλλη. Εκεί είναι ο ξακουστός όρμος σε ντόπιους και ξένους ναυτικούς το ονομαστό Πόρτο Βέτουλο, που περιλαμβάνει και το Λιμένι σημερινό επίνειο της Αρεόπολης (Tσίμοβας). Από το Βοίτυλο έχει κανείς μια πανοραμική και πανέμορφη θέα που χάνεται στον ορίζοντα, μέσα στα πανέμορφα νερά του Μεσσηνιακού κόλπου, στη γαλανή θάλασσα με κατεύθυνση το ανοικτό Λιβυκό πέλαγος. Το Οίτυλο πήρε το όνομά του από το μυθικό ήρωα Οίτυλο που καταγόταν από το Άργος και ήταν γιος του Αμφιάνακτα, είναι μάλιστα κατοικημένο συνεχώς από την εποχή του Ομήρου έως σήμερα. Αναφέρεται μάλιστατο Οίτυλο ως τμήμα του βασιλείου του Μενελάου. Από το Στράβωνα αργότερα αναφέρεται με το όνομα Βοίτυλο και ο Παυσανίας αναφέρει πως ήταν μια από τις κυριότερες πόλεις του «Κοινού των Ελευθερολακώνων». Διασώζονται ερείπια αρχαίων μνημείων και επιγραφές ιδιαίτερα γύρω από την παραλία όπου θεωρείται πως υπήρχε ναός του Σεράπιδος. Η οχυρή του θέση το κατέστησε ισχυρότατο φρούριο από τα βάθη της αρχαιότητας μέχρι τον 17ο αιώνα που χτίστηκε το κάστρο της Κελεφάς. Τη περίοδο της Τουρκοκρατίας, στο Οίτυλο, εγκαταστάθηκαν επιφανείς οικογένειες, όπως των Βυζαντινών πριγκίπων Κομνηνών (Στεφανόπουλων) και των Μεδίκων ή Γιατριάνων. Μεταξύ του 1672 και 1674, δημιουργήθηκαν κύματα προσφύγων. Οι Γιατριάνοι μετανάστευσαν στη Τοσκάνη και οι Κομνηνοί-Στεφανόπουλοι στη Γένοβα, ενώ μέλη και των δύο οικογενειών εγκαταστάθηκαν στη Κορσική. Στην πλατεία βρίσκεται η ανάγλυφη πλάκα της αδελφοποίησης του Καργκέζε με το Οίτυλο (1990). Το 1770, αγκυροβόλησε εδώ ο Ναύαρχος του Ρωσικού Στόλου, Θεόδωρος Ορλώφ, που μαζί με τους Μαυρομιχαλαίους και τους Μανιάτες ξεκίνησε την επανάσταση του 1770 (Ορλωφικά). Στη Μονή Ντεκούλου ή Δεκούλου υπογράφηκε η σχετική συμφωνία. Αξιόλογοι οι ναοί του Αγίου Γεωργίου, της Μεταμόρφωσης του Σωτήρα, της Κοίμηση της Θεοτόκου, των Ταξιαρχών και της μονής Δεκούλου ή Ντεκούλου με σωζόμενη εκκλησία και καλοδιατηρημένες αγιογραφίες. Σήμερα το Οίτυλο είναι το τελευταίο καταπράσινο κομμάτι που συναντά κανείς ταξιδεύοντας από την Έξω (Μεσσηνιακή ) Μάνη, προς την Μέσα Μάνη. Σχεδόν ολόκληρη η περιοχή είναι δεντροφυτεμένη με ελιές ιδιαίτερα η πλαγιά προς το λαγκάδι έχει γίνει ένα πυκνό δάσος από διάφορα δέντρα και θάμνους που καταπίνει σιγά-σιγά όλους τους εγκαταλειμμένους καλλιεργήσιμους ελαιώνες, τα κυπαρίσσια έχουν το δικό τους μερίδιο στις περιοχές Πηλορύχια και Ραμαντάνια συμμετέχοντας γιγάντινα στο πράσινο μεγαλείο. Οι εφτά πηγές που υπάρχουν γύρω από το ανατολικομεσημβρινό οροπέδιο του Οιτύλου, βοήθησαν στην επάρκεια πόσιμου νερού μέχρι το 1984, που υδρεύθηκε με δίκτυο από την Αγιά Μαρίνα του Ταΰγετου. Γύρω από τις πηγές οι φιλόπονοι Οιτυλιώτες έφτιαξαν τα μποστάνια τους, και με το λιγοστό νερό, που περίσσευε, πότιζαν τα κηπευτικά τους, τις λεμονιές, πορτοκαλιές και καρυδιές. Σήμερα τα μποστάνια έχουν εγκαταλειφθεί, λόγω της μετανάστευσης των νέων στην Αθήνα και στο εξωτερικό. Τα κατ’ εξοχή Μανιάτικα φρούτα είναι τα σύκα και τα φραγκόσυκα, στο Βοίτυλο η κάθε οικογένεια φρόντιζε να παράγει αρκετά για να θρέψουν και τα μπουζία τους (χοιρινά). Με τα λούπινα καθάριζαν σπέρνοντάς τα χωράφια τους, γινότανε το χώμα πιο παραγωγικό και άλλα μεν έτρωγαν χλωρά γλυκαίνοντάς τα στην Χαρανιάστρα του Καραβοστάσι, άλλα τα ξέραιναν και τάιζαν τα γουρούνια τους.
Σπήλαιο Πρόπατη Οιτύλου
Βρίσκεται στο Γερόλακο, 3 χλμ. από το Οίτυλο. Μια πρώτη εξερεύνηση έγινε το 1984. Η είσοδός του έχει ύψος 17μ. από όπου ανοίγει σε μεγάλη αίθουσα, με πλούσιο σταλακτικό διάκοσμο. Δεν είναι επισκέψιμο

Σκουτάρι
Το Σκουτάρι είναι ένα πανέμορφο ιστορικό χωριό. Λέγεται πως το όνομά του πήρε από τη λατινική λέξη scutunm που σημαίνει ασπίδα, επειδή προστάτευε τον ομώνυμο όρμο λόγω της θέσης του. Μια άλλη εκδοχή λέει ότι δόθηκε το όνομα από κατοίκους που ήρθαν από το Σκουτάρι, έναντι της Κωνσταντινούπολης. To Σκουτάρι θεωρείται η πιο πιθανή τοποθεσία της Αρχαίας Ασίνης, την οποία μνημονεύει ο Όμηρος. Το χωριό που αναπτύχθηκε στα μέσα του 18ου αιώνα χρησιμοποιήθηκε και σαν ορμητήριο πειρατών, ενώ εδώ έγινε η θυσία της οικογένειας των Καλκαντήδων, που το 1780 από το πύργο τους, αντιμετώπισαν και καθυστέρησαν τις ορδές του Χατζή-Οσμάν, δίνοντας έτσι καιρό στους Μανιάτες να οργανωθούν και να τον αντιμετωπίσουν νικηφόρα στη θέση Τρικεφάλια. Ο γενάρχης Καλκανδής ήταν από τη γενιά των Κομνηνών – Στεφανοπουλαίων. Το Σκουτάρι ήταν η κοιτίδα των Γρηγοράκηδων και στο ύψωμα του λόφου διακρίνουμε τα ερείπια του ισχυρού Πολεμόπυργου, ενώ στο κέντρο του χωριού είναι η πλατεία των Ηρώων με υπέροχη θέα προς την θάλασσα. Στη περιοχή υπάρχουν πολλές εκκλησίες ορισμένες ερειπωμένες με λείψανα τοιχογραφιών και άλλες σε καλή κατάσταση, όπως η Κοίμηση της Παναγίας, το τέμπλο της οποίας δώρισε το 1688, ο Λυμπεράκης Γερακάρης που το έφερε από τη Κωνσταντινούπολη. Οι δίδυμες εκκλησίες του Αγίου Ιωάννη του Χρυσόστομου και της Αγίας Παρασκευής έχουν ωραία αγιογράφηση του 1750. Η δίδυμη εκκλησία του Αγίου Νικολάου (με ωραίο καμπαναριό του 19ου αιώνα) και του Αγίου Στυλιανού, είναι κατασκευασμένες από τη κόκκινη ντόπια πέτρα, που τους δίνει εξωτερικά ιδιαίτερη χάρη.

Κότρωνας
Μια αρχαία πόλη μας περιμένει στον Κότρωνα, με τους γραφικούς ορμίσκους που στολίζουν τα καλοκαιρινά όνειρα των εκάστοτε επισκεπτών του. Εδώ υπήρχε η Τευθρώνη, ένα από τα σημαντικότερα λιμάνια και φυσικά αυτό που χρησιμοποίησε ο Παυσανίας για να φθάσει στο ακρωτήριο Ταίναρο με πλοίο. Από το σημερινό λιμάνι του Κότρωνα αντικρίζει κανείς τη μικρή χερσόνησο του Σκοπά και περπατώντας εύκολα φθάνει στη μικρή λωρίδα γης με τα σκουρόχρωμα μεγάλα βότσαλα, το ερειπωμένο σπίτι και τη διπλή ειδυλλιακή παραλία που ενώνει το «νησί» με τη ξηρά. Η χερσόνησος αυτή είναι βέβαιο πως κατοικείτο πριν από το 2000 π.Χ. Από τη χερσόνησο αυτή προέρχεται ένα προ πολλού γνωστό επιτύμβιο επίγραμμα όπου εμφανίζεται η νεκρή Σωσικράτεια να θρηνεί, γιατί προτού να γεννήσει πέθανε, παίρνοντας μαζί της το βρέφος που έτσι δεν πρόλαβε να δει το «γλυκό φως της ζωής». Στα σπίτια του σημερινού Κότρωνα είναι εντοιχισμένες επιγραφές και αρχιτεκτονικά μέλη της αρχαίας πόλης. Παρά την Νότια είσοδο μιας παλαιάς μικρής εκκλησίας (Υπαπαντής), στο κεντρικό δρόμο του χωριού, φαίνεται ακόμα άριστα διατηρούμενο δωρικό κιονόκρανο, από δωρικό ναό μικρών διαστάσεων. Έχουν επισημανθεί πολλοί αρχαίοι λίθοι, επίσης μωσαϊκά δάπεδα υστερορωμαϊκών χρόνων. Στη χερσόνησο του Σκοπά είχε βρεθεί φορητός βωμός της ύστερης αρχαιότητας και άλλα ευρήματα. Σήμερα ο Κότρωνας είναι καταπράσινο ωραίο χωριό, κυριολεκτικά ένας ελαιώνας πάνω στη θάλασσα, με άφθονο νερό δικό του, δίκτυο υδρεύσεως για όλα τα σπίτια και οικισμούς.

Πόρτο Κάγιο
Κάστρο: Βόρεια από το Πόρτο Κάγιο και δεξιά από την είσοδο του όρμου, κοντά στο χωριό Αχίλλειο, στέκεται περήφανο το ερειπωμένο περίγραμμα των τειχών του φημισμένου κάστρου. Το έχτισαν οι Τούρκοι το 1570 για να υποτάξουν την Μάνη, αλλά μέσα σ’ ένα χρόνο οι Μανιάτες μαζί με τον Βενετό Ναύαρχο Guerini και τις 24 γαλέρες του, ανάγκασαν τους Τούρκους να παραδώσουν το κάστρο το οποίο και κατέστρεψαν. Στο λιμάνι, στη θέση Στάμα, σώζεται κανόνι του Λ. Κατσώνη.

Γερολιμένας
Κτισμένος δίπλα στη θάλασσα ο γραφικός μανιάτικος οικισμός με μικρό φυσικό λιμάνι. Βρίσκεται στην ανατολική πλευρά του Κάβο Γκρόσσο. Παλιότερα ήταν το σπουδαιότερο εμπορικό λιμάνι της Μέσα Μάνης. Σήμερα παρουσιάζει τουριστική άνοδο, απόρροια της τουριστικής υποδομής του. Έχει χώρους διαμονής και ταβέρνες με φρέσκα ψάρια. Ιερός Λιμένας ήταν η πρώτη ονομασία του Γερολιμένα από τον Ιερό Ναό της Αθηνάς Ιππολαίτιδας, σύμφωνα με τον γεωγράφο Παυσανία, όπως αυτός τον είδε μέσα από τα ερείπια της αρχαίας Ιππόλας. Αργότερα, ο Γερολιμένας αναπτύχθηκε και έγινε το πρώτο εμπορικό λιμάνι και κέντρο της Μέσα Μάνης. Σήμερα ο Γερολιμένας, ένα ημικυκλικό φυσικό λιμάνι, στο νότιο άκρο της Λακωνίας, κάτω από τον επιβλητικό βράχο του Κάβο Γκρόσο, προσφέρεται τόσο για ξεκούραστες διακοπές όσο και για ένα Σαββατοκύριακο γεμάτο ρεμβασμούς. Με ορμητήριο τον Γερολιμένα μπορεί κανείς να γνωρίσει σημαντικότατα αξιοθέατα της περιοχής όπως: Βυζαντινές εκκλησίες, Κάστρα, τα μοναδικά και περίφημα Σπήλαια Δυρού, το όμορφο Γύθειο με την Κρανάη, τη νεκρή πολιτεία του Μεσαιωνικού Μυστρά, την Καστροπολιτεία της Μονεμβασιάς. Λίγο πιο νότια είναι το ακρωτήριο Ταίναρο ή Κάβο Ματαπάς με το μεγάλο φορτίο του. Στην απόκρημνη δυτική άκρη του είναι η Σπηλιά του Άδη, όπου λατρευόταν ο Ποσειδώνας και λίγο πιο κάτω στο Πόρτο Στέρνες βρίσκεται το ιερό του Ταινάριου Ποσειδώνα, το σημερινό εκκλησάκι του Ασώματου, φτιαγμένο από αρχαία υλικά

Αρεόπολη
Χτισμένη στο κέντρο της χερσονήσου της Μάνης, στα νότια του μεγάλου λαγκαδιού που κόβει στα δυο την οροσειρά του Ταϋγέτου, στους πρόποδες του βουνού Άγιος Ηλίας, σε βραχώδες οροπέδιο (υψ. 250μ.) και με θέα προς τα δυτικά στο Μεσσηνιακό κόλπο, δεσπόζει η ιστορική Αρεόπολη. Κατά την μυθολογία το όνομά της το πήρε από το θεό Άρη και κατ’ άλλους διότι είναι εκτεθειμένη στους αέρηδες. Αν και μαρτυρείτε από τα μεσαιωνικά χρόνια, η Τσίμοβα, όπως ονομαζόταν η Αρεόπολη ως το 1836, δεν ξεχώρισε ιδιαίτερα παρά στη διάρκεια των τριών τελευταίων αιώνων, οπότε αναδείχτηκε σε αξιόλογο κέντρο με την αύξηση του εμπορίου και κάτω από την ηγεσία του ισχυρού γένους των Μαυρομιχαλαίων που στις 17 Μαρτίου 1821 σήκωσαν την σημαία της. Η σημαία της Μάνης είχε στη μέση ένα γαλάζιο σταυρό και έγραφε, με επίσης γαλάζια γράμματα, «Νίκη ή Θάνατος». Στην υπόλοιπη Ελλάδα οι σημαίες έγραφαν «Ελευθερία ή θάνατος», αλλά στη Μάνη η ελευθερία από τους Τούρκους ήταν δεδομένη - το ζητούμενο ήταν η Νίκη.
Το παλαιότερο τμήμα του οικισμού εκτείνεται προς τα δυτικά. Πυκνοχτισμένο, με στενά δρομάκια, διατηρεί έντονα τον ιστορικό παραδοσιακό χαρακτήρα του. Ανάμεσα στα χαρακτηριστικά μεσομανιάτικα σπίτια και τους απλούς παλαιούς πύργους υψώνονται οι επιφανείς προεπαναστατικές και μετεπαναστατικές κατοικίες των ισχυρών οικογενειών, που συνδυάζουν οχυρή οργάνωση και μεγαλοπρέπεια.
Αξιοθέατα μνημεία είναι οι εκκλησίες του οικισμού:
Οι Ταξιάρχες, μητρόπολη της Αρεόπολης, στην ιστορική Πλατεία της 17ης Μαρτίου 1821, με σημαντικό γλυπτό τέμπλο και εξαίρετο λιθανάγλυφο διάκοσμο. Το εντυπωσιακό πολυώροφο καμπαναριό (1836) αποτελεί σήμα όλης της πόλης.
Οι μικρές, λιτές εκκλησίες της Αγίας Τριάδας (προ του 17ου αι.), της Αγίας Κυριακής και του Αγίου Πέτρου, στο παλαιό δυτικό τμήμα της πόλης.
Ο Αι Γιάννης ο Πρόδρομος (αρχές 18ου αι.) των Μαυρομιχαλαίων, με εξαιρετικές τοιχογραφίες του 1746 και 1868.
Η Παναγία η Γεωργιάνικη (μέσα 18ου αι.) των Μαυρομιχαλαίων, με όμορφα λαϊκά λιθανάγλυφα και τέμπλο με αξιόλογες εικόνες.
Ο Άγιος Νικόλαος (1807) με δωδεκάπλευρο τρούλο και ενδιαφέροντα ξύλινο γυναικωνίτη.
Ο διπλός ναός της Παναγίας και του Αγίου Χαραλάμπους, στην πλατεία Νιαρχάκου, με τοιχογραφίες του 1869 και ενδιαφέρον βαθμιδωτό καμπαναριό με λιθανάγλυφα.
Ο ναός του Αγίου Αθανασίου στην πλατεία Αθανάτων.
Στα περίχωρα της πόλης ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν η εκκλησία του Αγίου Πολυκάρπου με το χαρακτηριστικό παλαιό νεκροταφείο, η Παναγία η Κοντοριάνικη, ο κοιμητηριακός Άγιος Νικόλαος, το μοναστήρι της Κοίμησης στην Παλέρημο, το μοναστήρι Άγιοι Πάντες στα Ξιφαριάνικα με τοιχογραφίες του 1767 και η Παναγία η Τσιπιώτισσα με τοιχογραφίες του 18ου αιώνα.

Λιμναία Σπήλαια Διρού
Σπήλαιο Βλυχάδα ή Γλυφάδα
Είναι το μεγαλύτερο γνωστό σπήλαιο της Ελλάδος με μήκος 3,5 χλμ. και το ωραιότερο λιμναίο σπήλαιο στον κόσμο, όπως αποφάνθηκαν οι σύνεδροι σε παγκόσμιο συνέδριο σπηλαιολογίας, μετά την παρουσίαση του σπηλαίου και την προβολή των σχετικών slides από την Α. Πετροχείλου, στην οποία η ελληνική σπηλαιολογία χρωστάει ίσως τα περισσότερα. Το σπήλαιο ανακαλύφθηκε από τον κ. Πέτρο Αραπάκη και εξερευνήθηκε συστηματικά από το ζεύγος Πετροχείλου. Ο σχηματισμός του σπηλαίου οφείλεται στον υπόγειο ποταμό Γλυφάδα (=τρεχούμενο νερό), ο οποίος σε κάποια σημεία φαρδαίνει, δημιουργώντας λίμνη, και ο οποίος εκβάλλει στη θάλασσα. Το μήκος των διαδρόμων του σπηλαίου φτάνει τα 3.100 μ. εκ των οποίων μόνο τα 300 μ. είναι ξηρά. Ο διάκοσμος του σπηλαίου αποτελείται από σταλακτίτες και σταλαγμίτες σε χρώματα ροζ, κόκκινο, κατάλευκο (γαλακτερό), από κολώνες γκρίζες ή λευκές, με τη Φύση να αποδεικνύεται για ακόμη μια φορά ένας απαράμιλλος καλλιτέχνης. Η περιήγηση στο σπήλαιο γίνεται με βάρκες και ο επισκέπτης θαυμάζει τα σχήματα που οι σταλακτίτες και οι σταλαγμίτες μαζί ή χωριστά σχηματίζουν. Το λευκό αρκουδάκι, το πέτρινο δάσος, η μικρή θημωνιά, ο επισκοπικός θρόνος, ο πέτρινος κρίνος, η άρπα, η κρεμασμένη αλεπού είναι μερικά από τα φυσικά καλλιτεχνήματα. Η περιήγηση με τις βάρκες περνάει από διάφορες αίθουσες όπως η Νεκρή Πολιτεία, η Λίμνη των Ωκεανίδων, το Σταυροδρόμι με τις Νηρηίδες, η Θάλασσα των Ναυαγίων, η Χρυσή Βροχή, η Σοκολατένια Αίθουσα, η Κόκκινη Αίθουσα, ο Μεγάλος Ωκεανός μήκους 160 μ. και ύψους 30 μ. με την Ονειρεμένη Λίμνη και τελευταία η Γοτθική Αίθουσα, στην οποία ολοκληρώνεται η λιμναία περιήγηση. Η θερμοκρασία του χώρου είναι 18 βαθμοί Κελσίου, χειμώνα-καλοκαίρι, το μέγιστο βάθος των νερών είναι 15,5 μ., το δε δάπεδο είναι ελάχιστα ψηλότερα από τη στάθμη της θάλασσας. Πληροφορίες: 27320-52222
Σπήλαιο Αλεπότρυπα
Προϊστορικό σπήλαιο, ανακαλύφθηκε τυχαία το 1958 από τον κυνηγό Απόστολο Λαμπρινάκο. Το συνολικό μήκος των στοών είναι 600 μ., το πλάτος 100 μ. και το ύψος 30 μ., στολίζεται με σταλακτίκτες και σταλαγμίτες και υπάρχει λίμνη πλάτους 25 μ. και βάθους 5-9 μ. Οι στοές οδηγούν σε αίθουσες που φέρουν τα ονόματα: Θάλαμος της Ελιάς, Κρυστάλλινη Βροχή, Θάλαμος των Βράχων, Τόπος Λατρείας, Βασιλικός Εξώστης, Μεγάλη Σάλα, Μεγάλη Λίμνη, Κρυφός Διάδρομος, Λαξευτή Σκάλα, Διάθλαση. Οι ανασκαφές των σπηλαιολόγων έφεραν στο φως προϊστορικά εργαλεία λίθινα και οστέινα, όπλα, αγγεία, ανθρώπινους σκελετούς, κοσμήματα κ.ά. Το 1967 ανακαλύφθηκαν βραχογραφίες πρωτόγονων ανθρώπων. Ο λόγος εγκατάστασης ανθρώπων στο σπήλαιο ήταν το πόσιμο νερό της λίμνης. Το σπήλαιο χρησιμοποιήθηκε ως τόπος κατοικίας, αποθήκη αγαθών, εργαστήριο, τόπος λατρείας, αλλά και ταφής, όπως μαρτυρούν οι τρεις σκελετοί ενηλίκων που βρέθηκαν σε ομαδικό τάφο. Τα ευρήματα εκτίθενται στο Νεολιθικό Μουσείο.
Δεν είναι επισκέψιμο
Σπήλαιο Καταφύγι Διρού
Είναι διώροφο σπήλαιο με δαιδαλώδεις διαδρόμους και πολλούς θαλάμους που συνδέονται με στοές, έχει σταλακτίτες και σταλαγμίτες και μικρές λίμνες. Η ακουστική του χώρου είναι εντυπωσιακή, ιδίως στην αίθουσα που λέγεται "Σάλα της Αποθέωσης". Το τείχος με τις πολεμίστρες στην είσοδο θεωρείται ότι προστάτευε, στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, τους κατοίκους που κατέφευγαν στο σπήλαιο, σε περιόδους επιδρομών. Δεν είναι επισκέψιμο
Νεολιθικό Μουσείο Διρού
Βρίσκεται στο χωριό Πύργος Διρού. Τα εκθέματά του προέρχονται αποκλειστικά από το σπήλαιο Αλεπότρυπα Διρού. Η έκθεση του κάθε αντικειμένου βοηθάει τον επισκέπτη στην κατανόηση και καλύτερη προσέγγιση της νεολιθικής κοινότητας, η ζωή της οποία διεκόπη απότομα από ισχυρό σεισμό, που έφραξε την είσοδο του σπηλαίου, με αποτέλεσμα το θάνατο των ανθρώπων από πείνα. Η συλλογή περιλαμβάνει αντικείμενα καθημερινής χρήσης, καθώς και κοσμήματα. Εργαλεία από λίθο, κόκκαλο, οψιανό, ανάγλυφη κεραμική, σύνεργα υφαντικής, βελόνες, πήλινα και μαρμάρινα ειδώλια κ.ά. Πληροφορίες: 27330-52233 Επισκέψεις κάθε μέρα εκτός Δευτέρας.

Ήθη και Έθιμα
Είναι γνωστή η Μάνη για τα ιδιαίτερα ήθη και έθιμά της κυριολεκτικά χαρακτηρίζουν τον τόπο και τους ανθρώπους του, αφού τα στοιχεία μοναδικότητας που περιέχουν είναι απόρροια των ιδιαίτερων συνθηκών που επικρατούσαν στην ιδιόρρυθμη αυτή περιοχή, τόσο από άποψη γεωγραφική, όσο και κοινωνική.

Μοιρολόγι
Το μοιρολόγι αποτελεί βασικό συστατικό στοιχείο της μανιάτικης ζωής και ένα από τα μοναδικά, τα ιδιαίτερα στοιχεία έκφρασης της ψυχής της Μανιάτισσας. Στη Μάνη δεν αναπτύχθηκε ο χορός, ούτε το τραγούδι αυτά προϋποθέτουν τις αποθήκες γεμάτες σιτάρι, τα κελάρια γεμάτα κρασί. Προϋποθέτουν οικονομική ευμάρεια, ξεγνοιασιά, ειρηνική ζωή, πράγματα σπάνια για τον τόπο αυτόν. Η μόνη ευκαιρία που είχαν οι Μανιάτες να γλεντήσουν - να χορέψουν και να τραγουδήσουν - ήταν στο γάμο, γι’ αυτό και τον αποκαλούσαν “χαρά”. Ενώ η καθημερινότητά τους ήταν πάντα γεμάτη από δυσκολίες, συγκρούσεις, θανάτους, ανέχεια, αγωνία για επιβίωση -καταστάσεις άμεσα δεμένες με το άγριο και αυστηρό τοπίο, που θαρρείς μόνο γι’ αυτές προδιαθέτει. Γι’ αυτό και το “δημοτικό τραγούδι” που άνθισε στην περιοχή είναι το Μοιρολόγι, συνυφασμένο άρρηκτα με την καθημερινή ζωή της Μανιάτισσας. Τα Μοιρολόγια στην ουσία δεν υμνούν το θάνατο. Είναι ύμνοι στη ζωή, που θέλουν να ξορκίσουν το χάρο, να παινέψουν το νεκρό. Να του αποδώσουν τις τελευταίες τιμές και να κλείσουν την τελευταία πράξη της ζωής του. Δεν έχει σημασία εάν ο νεκρός δεν έχει πλούτη ή αξιώματα αξία έχει να έζησε χριστιανικά, να έκανε πολλά παιδιά, να απόκτησε χωράφια και σπίτια τίμια, να τον εκτιμούσαν οι συμπολίτες του, να υπηρέτησε την Πατρίδα. Όσο μεγαλύτερος είναι ο θρήνος και το σκούξιμο, τόσο μεγαλύτερη είναι και η τιμή. Διαφορετικά νομίζουν ότι ο νεκρός πήγε σαν το σκυλί : άκλαυτος. Έτσι οι Μανιάτισσες μοιρολογίστρες χωρίς μαντήλια και με λυμένα τα μαλλιά, σαν τη Θέτιδα και τις Νηρηίδες, άλλες όρθιες, σε ψυχική παράκρουση από τον αβάσταχτο πόνο του χαμού του αγαπημένου προσώπου, άλλες καθιστές, στον περίβολο κάποιας εκκλησίας, όλες μαζί μία πένθιμη ακολουθία, ξεπροβοδίζουν το νεκρό στο τελευταίο κατευόδιο. Λες και οι σπαρακτικές φωνές τους σκορπίζονται κι ακούγονται, άλλες ανηφορίζοντας, ν’ αντιλαλούν το θρήνο στα φαράγγια του Ταϋγέτου, κι άλλες να γίνονται ολοφυρμοί κατεβαίνοντας κάτω, προς το Ταίναρο, να μαλακώσουν τον Άδη.

Γδικιωμός ή Εκδίκηση
Ο γδικιωμός, η εκδίκηση για το φόνο συγγενούς είναι για τους Μανιάτες θέμα τιμής, ζωής και
θανάτου. Αν δεν ξεπλύνουν την προσβολή, αν δεν πάρουν το αίμα του σκοτωμένου πίσω, δεν μπορούν να ησυχάσουν. Το αίμα του “βουίζει”, σαν άλλοτε του Πατρόκλου, δεν μπορεί να ξεκουραστεί. Οι συγγενείς κλείνονται στους πύργους και φυλάγονται. Κάποιος θα πληρώσει και συνήθως διαλέγεται ο καλύτερος για να είναι ο πόνος των εχθρών μεγαλύτερος. Περισσότερο από τον άνδρα, η γυναίκα πιέζει και απαιτεί την εκδίκηση. Αυτή είναι και ο κύριος φορέας των εθίμων. Ποτέ όμως δεν επιλέγεται ως θύμα γυναίκα. Οι γυναίκες, ακόμη και των εχθρικών οικογενειών, είναι σεβαστές. Αν βρεθεί κάποιος ψύχραιμος και λογικός στην οικογένεια ή κάποιος έξω από αυτήν και επέμβει για να αποφευχθούν και άλλοι φόνοι κάνει το “ψυχικό”, τη συμφιλίωση. Σήμερα βέβαια τα πράγματα έχουν αλλάξει οι συνθήκες ζωής καλυτέρευσαν και οι άνθρωποι γλύκαναν.
Το “ψυχικό” ήταν ένας συμβιβασμός που πρότεινε η οικογένεια που έφταιξε και ζητούσε συγχώρεση από την άλλη. Είχε το εξής τελετουργικό: ο φονιάς, αφού είχε “μιληθεί” το ψυχικό και ήταν βέβαιος ότι θα του δινόταν, πήγαινε με όλη την οικογένειά του άοπλη στο σπίτι των άλλων ορισμένη ώρα. Γονάτιζε μπρος στους γονείς του σκοτωμένου και έδειχνε μετάνοια. Εκείνοι έσκυβαν και τον φύλαγαν ή τον σκέπαζε η μάνα με την ποδιά της λέγοντας: “Ήταν τυχερό. Έτσα τόθε ο Θεός”. Ύστερα φιλιόντουσαν μεταξύ τους και αλληλοκερνιόντουσαν. Έτσι γίνονταν ψυχαδερφοί. Επίσης ψυχαδερφοί γίνονταν όταν συμβιβάζονταν οικογένειες μετά από σκοτωμούς, ίσως και από τις δύο μεριές. Σε αυτήν την περίπτωση συναντιώνταν σε ουδέτερο έδαφος, έχοντας ψωμί, κρασί και κρέας όπου συμβιβάζονταν και έτρωγαν μαζί.

Ο Χαρακτήρας των Μανιατών
Το άγριο και σκληρό τοπίο με τα απόκρημνα βουνά και τις βραχώδεις παραλίες προκαλεί δέος στον επισκέπτη και έχει συμβάλλει σημαντικά στην διαμόρφωση του τρόπου ζωής και του χαρακτήρα των Μανιατών. Για να επιβιώσουν έπρεπε να δουλέψουν σκληρά την πέτρα, που λες και όλη συσσωρεύτηκε στον τόπο τους. Έπρεπε να σκάψουν με την αξίνα κάθε λάγκουνο αντιμέτωποι με την αβροχιά, τον αέρα και το λιοπύρι έπρεπε να μάθουν να αρκούνται στα λίγα και να αναζητούν το βαθύτερο νόημα της ζωής, να είναι σε εγρήγορση και έτοιμοι, να συμφιλιωθούν με το θάνατο και να τον τραγουδούν. Ακόμη να ονειρεύονται και να οραματίζονται έναν καλύτερο τρόπο ζωής και να αγωνίζονται να τον κάνουν πραγματικότητα με πείσμα και επιμονή. Οι Μανιάτες είναι περήφανοι, άφοβοι, φιλελεύθεροι, πολύ φιλόξενοι αλλά και εγωιστές και οξύθυμοι. Ριζωμένοι σε πανάρχαιες παραδόσεις, διαθέτουν ευφυΐα, κρίση, φαντασία, πίστη στις ανώτερες καταβολές τους σε σχέση με κάθε άλλον και καλλιτεχνική ευαισθησία όπως δείχνουν τα υφαντά, τα κεντητά, τα πλεκτά, η ζωγραφική και η αρχιτεκτονική των σπιτιών τους. Αγαπούν το απλό, το λιτό και το ουσιαστικό. Τα στολίδια τα θεωρούν ψευτιά και προσποίηση. Το ίδιο και τα πολλά και ωραία λόγια. Παλιά αρκούσε ο λόγος της τιμής τους για οποιαδήποτε συμφωνία ή αγορά. Νιώθουν υποχρεωμένοι με το πιο μικρό πράγμα αλλά και δεν ξεχνούν την προσβολή που θα τους κάνεις όσος καιρός και να περάσει, το κρατάνε “μανιάτικο” μέχρι να το ανταποδώσουν. Ασχολούνται με το ψάρεμα, την κτηνοτροφία, το κυνήγι, το χτίσιμο με πέτρα, τον αργαλειό και προπάντων με τον τουρισμό.

Σύγκρια
Μεγάλη σημασία είχε για τους Μανιάτες να έχουν πολλά παιδιά και ιδιαίτερα αγόρια. Κάθε αγόρι και ντουφέκι. Κι αυτό σήμαινε δύναμη και επιβολή. Σε περίπτωση όμως που η γυναίκα δεν έκανε παιδιά, έπαιρνε μια άλλη γυναίκα, τη Σύγκρια, να κάνει παιδιά, ιδιαίτερα αγόρια, για να μη σβήσει το όνομα της οικογένειας.

Φορεσιά
Η παραδοσιακή φορεσιά της Μάνης ήταν: βελέσι, σε σκούρο μπλε χρώμα, πουκάμισο, μακρύ και κεντημένο στα άκρα, κοντογούνι (μπόρκα ή καμιγιόλα), ζώνη, τσεμπέρι ή τσεμπέρα, πολλές φορές κεφαλογιούρι από μέσα και από πάνω το τσεμπέρι, τσαρούχια και μπελερίνα. Το χρώμα της τσεμπέρας ήταν ανάλογο της ηλικίας.Οι μικρότερες φορούσαν άσπρο ή κίτρινο ή ανοικτό καφέ που με την ηλικία σκούραινε και γινόταν μαύρο στα γεράματα. Στο βελέσι, στο κατωκόρμι, ήταν ραμμένη μία λωρίδα κατακόκκινη, πλάτους μιας πιθαμής, το μπουγαζί. Το φορούσαν οι χαιράμενες, παντρεμένες και ανύπαντρες. Όταν πέθαινε ο άντρας της γυναίκας, πάνω στον τάφο του ξήλωνε ένα μέρος του μπουγαζιού, ενώ όταν πέθαινε ο αδελφός της ολόκληρο. Οι άνδρες φορούσαν βράκα σε σκούρο μπλε, πουκάμισο άσπρο κεντημένο, κοντογούνι, ζωνάρι, φέσι ή μαντήλι μαύρο (τσεμπεράκι) και τσαρούχια από δέρμα γρουνιού. Όλα ήταν υφαντά, κεντημένα και φτιαγμένα από τους ίδιους.

Εορτές
Αποκριές
Από όταν αρχίζει το Τριώδιο τα παιδιά ντύνονται μασκαράδες με έτοιμες στολές. Την παραμονή της Τυρινής γίνεται το καρναβάλι. Ανήμερα της Τυρινής γίνεται στις Κροκεές (26 χλμ. απόσταση από το Γύθειο) και την Καθαρά Δευτέρα ο βλάχικος γάμος στο Δαφνί (30 χλμ. απόσταση).Πριν μερικά χρόνια τα παιδιά ντύνονταν με φαντασία και επινοητικότητα παίρνοντας ρούχα από το μπαούλο της μάνας τους και κατά ομάδες γύριζαν στα σπίτια, όπου τους κερνούσαν γλυκά και προσπαθούσαν να τους αναγνωρίσουν. Την Τυρινή έφτιαχναν γαλοχυλοπίττες και μακαρόνια πλαστά, καμένα με λάδι και μπόλικη μυζήθρα.

Μεγάλη Σαρακοστή
Τη Μεγάλη Σαρακοστή γίνονται λειτουργίες υπέρ υγείας των ζωντανών και υπέρ αναπαύσεως των νεκρών. Το Σάββατο του Λαζάρου τα παιδιά, γυρίζοντας από σπίτι σε σπίτι, λένε τα κάλαντα του Λαζάρου κρατώντας ένα στεφανάκι από λουλούδια δεμένο σε ένα ξύλο. Οι νοικοκυρές τους δίνουν αυγά. Οι νιόπαντρες πάνε στην εκκλησία βάγια οι αρραβωνιασμένοι στις αρραβωνιαστικές τη λαμπάδα που θα κρατούν στον Επιτάφιο και τα παπούτσια του γάμου. Αυτές τους δίνουν ένα δοξάρι (κουλούρι προζυμιού με ορισμένο σχέδιο για αγόρια) και άλλα κουλούρια σε διάφορα σχέδια.

Μεγάλη Εβδομάδα
Τη Μεγάλη Πέμπτη φτιάχνουν φάβα και το βράδυ της Αναστάσεως την μαγειρίτσα (σούπα χωρίς χόρτα). Τη Μεγάλη Παρασκευή τα παιδιά λένε από σπίτι σε σπίτι το μοιρολόγι της Παναγίας, μαζεύουν λουλούδια σε κανίστρες (καλάθια) και οι κοπέλες στολίζουν στην εκκλησία τον Επιτάφιο. Ακόμη βγάζουν στη λιάστρα ένα μαύρο ρούχο και δίνουν ξύδι στα παιδιά. Τη Δευτέρα του Σταυρού ανάβουν το φούρνο πρωί – πρωί για να ψήσουν το ψητό αυτή την ημέρα πάνε και στα μνήματα, σε αντίθεση με τα άλλα μέρη που πάνε τη Μ. Παρασκευή, όπου διαβάζουν τρισάγια. Προτεραιότητα έχουν τα “φρέσκα” μνήματα. Στη συνέχεια ο ιερέας με το Σταυρό περνάει από τα σπίτια όπου λέει το “Χριστός Ανέστη” και διαβάζει υπέρ Υγείας και Αναπαύσεως. Του δίνουν αυγά, κουλούρια και κουλούρες, πράγματα τα οποία βγαίνουν σε δημοπρασία για την εκκλησία. Πολλές φορές πάνε μαζί όλοι οι χωριανοί με την εικόνα και καλάθια. Τους κερνούν μεζέδες και κρασί. Αυτό το έθιμο τείνει να καταργηθεί τα τελευταία χρόνια στα περισσότερα χωριά στο Γύθειο διατηρείται. Έχει προέλθει από ένα ιστορικό γεγονός: Το 1780 ο Χασάν πασάς αφού εξολόθρευσε τους: Παναγιώταρο Βενετσανάκη και Κωνσταντή Κολοκοτρώνη, κρέμασε στην Τρίπολη τον Έξαρχο Γρηγοράκη, τον αρχηγό της ισχυρής οικογενείας των Γρηγοράκηδων στο Σκουτάρι και Αγερανό, γιατί δε δεχόταν το μπεηλίκι της Μάνης. Το Πάσχα οι συγγενείς πήγαν να συλλυπηθούν (συνδράμουν) τη μάνα του κι εκείνη τους είπε ότι ο γιος της δε θέλει μοιρολόγια αλλά εκδίκηση. Προσποιήθηκαν λοιπόν ότι έκαναν λιτανεία, πλησίασαν στο Κάστρο, επιτέθηκαν και το κατέλαβαν. Πήραν τους νεκρούς τους, τους έθαψαν τη Δευτέρα του Σταυρού και μετά έψησαν στο φούρνο το φαγητό που δεν έψησαν την Κυριακή.

Της Αναλήψεως
Της Αναλήψεως, αμίλητος για να μην πονάει το κεφάλι, πρέπει κανείς να περάσει από σαράντα κύματα.

Πρωτομαγιά
Την Πρωτομαγιά φτιάχνουν στεφάνια πρωί – πρωί και τα κρεμούν στα σπίτια. Τα
στεφάνια αυτά τα κρατούν μέχρι το Πάσχα της επόμενης χρονιάς και τα καίνε στη
φωτιά που ανάβουν για το ψήσιμο των ψητών.

Δεκαπενταύγουστος
Της Παναγίας γίνονται πανηγύρια σε όλα σχεδόν τα χωριά που έχουν πολιούχο ναό της Κοίμησης της Θεοτόκου. Παλιά την παραμονή της Παναγίας ξενυχτούσαν στην εκκλησία, όπως κάνουν τους νεκρούς.Στην Αρεόπολη, του Αγίου Νικολάου, στις 15 Αυγούστου, στις 23 Αυγούστου που είναι τα νιάμερα (εννιάμερα) της Παναγίας και στις 29 του Άι – Γιαννιού, στις 4 το πρωί γίνεται ακολουθία και μετά λιτανεία της εικόνας που γιορτάζει, όπως στα Βυζαντινά χρόνια που οι πόλεις κινδύνευαν από τους αλλόθρησκους και εναπόθεταν στην Παναγία την προστασία τους.

Παναγιά Γιάτρισσα
Στις 8 Σεπτεμβρίου γιορτάζει η Παναγία η Γιάτρισσα που δεσπόζει σε μία
κορυφή του Ταϋγέτου, στην είσοδο της Μάνης και την έχει υπό την προστασία της.
Από εκεί την είδαν με τον Άγιο Δημήτριο και τον Άγιο Γεώργιο, έφιππους, να ξεκινούν
και να σπεύδουν να βοηθήσουν στη μάχη του Πολυαράβου, όπου νικήθηκαν οι Αιγύπτιοι του Ιμπραήμ.
Στις 14 Σεπτεμβρίου, οι μεγάλες γυναίκες πηγαίνουν στην εκκλησία τα σπόρια τους να διαβαστούν, όπως έκαναν παλιά που τα έδεναν σε τουβαλίθι και σχηματιζόταν σωρός στην εκκλησία από αυτά γιατί τότε όλοι έσπερναν καρπό. Επίσης γίνεται το πανηγύρι του Γυθείου (αρχίζει στις 14 Σεπτεμβρίου και κρατάει μία εβδομάδα). Παλιά γινόταν και ζωοπανήγυρις. Έρχονταν από όλη τη Μάνη να πουλήσουν και να αγοράσουν ζώα (βόδια, γαϊδούρια, άλογα, κ.ά.).

Γιορτή Της Μαρίδας
Στις 31 Οκτωβρίου, οι ψαράδες του Γυθείου το απόγευμα κάνουν αγιασμό και ξεκινούν με τα καϊκια τους για το χειμερινό ψάρεμα. Την πρώτη μαρίδα την προσφέρουν για τη γιορτή που γίνεται το βράδυ στο μόλο του Γυθείου και όπου όλα προσφέρονται δωρεάν.

Χριστούγεννα
Από του Άι – Φιλίππου ξεκινάει το σαρανταήμερο της νηστείας των Χριστουγέννων. Την παραμονή φτιάχνουν τηγανίδες και χριστόψωμα. Τα παιδιά λένε τα κάλαντα το ίδιο γίνεται και την Πρωτοχρονιά αλλά μόνο στις οικογένειες που δεν έχουν χάσει πρόσφατα κάποιο δικό τους. Κάλαντα λένε τα παιδιά και των Φώτων και με τον Μεγάλο Αγιασμό οι αγρότες αγιάζουν τα χωράφια για να μην πιάνουν ποντίκια.

Ο Ναπολέων ήταν Μανιάτης;
Στη διάρκεια της Τουρκοκρατίας, πολλοί Μανιάτες μη αντέχοντας τη σκλαβιά, πήραν το δρόμο της ξενιτιάς (1675) και εγκαταστάθηκαν σε διάφορες περιοχές της Ιταλίας, της Σικελίας και της Κορσικής. Στην Κορσική οι Μανιάτες, με αρχηγούς τους Στεφανόπουλους-Κομνηνούς από το Οίτυλο, εγκαταστάθηκαν στην περιοχή τής Παόμιας. Το 1775 εγκαθίστανται στη περιοχή Καργκέζε, από όπου εκδιώχθηκαν στη διάρκεια της Γαλλικής Επανάστασης και το 1796 επέστρεψαν, με την προστασία του Ναπολέοντα. Κηδεμόνας του Ναπολέοντα στη Στρατιωτική Σχολή του Μπριέν-λε-Σατό ήταν ο Μανιάτης Δ. Στεφανόπουλος, με του οποίου την αδελφή Πανώρια και τον ίδιο η μητέρα του Ναπολέοντα Λετίτσια Βοναπάρτη ήταν στενή φίλη. Το γεγονός αυτό έκανε διάφορους "ψιθυριστές" να λένε πως ο Ναπολέων ήταν νόθος γιος του Δ. Στεφανόπουλου. Το βέβαιο είναι ότι η διπλωματική εργασία του Ναπολέοντα στη Σχολή του είχε τον τίτλο: «Memoires sur l’ education de jeunes Maniotes, δηλαδή "Απομνημονεύματα από την αγωγή των νεαρών Μανιατών". Από όλα αυτά εμπνεόμενος ο Αλ. Σούτσος έγραψε: "Διετήρει αίματός του εις τας φλέβας του ρανίδα, ο Κορσικανός ο έχων τον Ταΰγετον πατρίδα"

17 Μαρτίου ή 25 Μαρτίου;
Κάθε χρόνο την 25 Μαρτίου, γιορτάζουμε την Εξέγερση του 1821 και η οποία, όπως έχουμε διδαχθεί, ξεκίνησε από την Αγία Λαύρα. Και όμως! Τα Μανιάτικα κείμενα αλλιώς τα λένε. Το 1821 τη Μάνη κυβερνούσε ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης. Στις 17 Μαρτίου του 1821, 12.000 περίπου Μανιάτες πολεμιστές κήρυξαν τον πόλεμο στην Οθωμανική αυτοκρατορία, ξεκινώντας από τον Ιερό Ναό των Παμμεγίστων Ταξιαρχών στην Αρεόπολη, όπου και έδωσαν τον όρκο: "Ορκιζόμεθα ίνα μη καταισχύνομεν τα όπλα τα ιερά, ούτε εγκαταλείψωμεν τον παραστάτην ότω αν στοιχίσωμεν". Η σημαία των πολεμιστών ήταν λευκή με γαλάζιο σταυρό στη μέση. Στο επάνω μέρος έγραφε: "Νίκη ή Θάνατος" και όχι "Ελευθερία ή Θάνατος" (διότι η Μάνη ήταν πάντα ελεύθερη), ενώ στο κάτω μέρος: "Ταν ή επί Τας". Στις 22 Μαρτίου 1821 οι αγωνιστές συγκεντρώνονται στην Καρδαμύλη και μαζί με τους υπόλοιπους Έλληνες, ξεκινούν για την Καλαμάτα.

Υγεία
Κέντρο Υγείας Αρεόπολης, 27330-51215
Αγροτικό Ιατρείο Γερολιμένα, 27330-54201
Αγροτικό Ιατρείο Κότρωνα, 27330-21210
Αγροτικό Ιατρείο Οίτυλου, 27330-59232
Αγροτικό Ιατρείο Πύργου Δυρού, 27330-52210
Γενικό Νοσοκομείο Σπάρτης, 27310-28671

Ακτοπλοϊκή σύνδεση
Λιμεναρχείο Πειραιά, 210-4124585
Λιμεναρχείο Νεάπολης, 27330-22228
Λιμεναρχείο Γυθείου, 27330-22262
Flying Dolphin, 27330-61219, 210-4199000

Οδική σύνδεση
ΚΤΕΛ Αθηνών, 210-5124913
ΚΤΕΛ Λακωνίας (Σπάρτη), 27310-26441, 27310-29921

Χρήσιμα Τηλέφωνα
Δήμος Ανατολικής Μάνης, 27330-25283
Αστυνομία Κότρωνα, 27330-21255
ΟΤΕ Κοκκάλας, 27330-21039
ΟΤΕ Αγίου Κυπριανού, 27330-21018
Δήμος Οίτυλου, 27330-51239
ΟΤΕ Οίτυλου, 27330-59232
ΟΤΕ Νέου Οίτυλου, 27330-59228
Αστυνομία Αρεόπολης, 27330-51209
ΟΤΕ Αρεόπολης, 27330-51399
ΕΛΤΑ Αρεόπολης, 27330-51230
Ταξί Αρεόπολης 27330-51382
Αστυνομία Πύργου Δυρού, 27330-52300
Ταξί Πύργου Δυρού, 27330-52234
Σπήλαια Διρού, 27330-52222
Νεολιθικό Μουσείο Διρού, 27330-52233

Διαμονή Ξενοδοχεία
Αναφέρουμε ενδεικτικά, αν και η επικοινωνία με τα τους Δήμους θα σας δώσει περισσότερες επιλογές.
Στο Οίτυλο στον "Πύργο Αλευρά" (27330-51802, 27330-59388) - διαμερίσματα με θέα στον κόλπο. Στην Αρεόπολη στο άνετο "Κάστρο" (27330-51238). Στο Καραβοστάσι του Νέου Οιτύλου στο "Porto Vitilo" (27330-59220), όπου ξεχωρίζει η νέα πτέρυγα, και στα ατμοσφαιρικά αυτόνομα διαμερίσματα "Selana Studios" (6977/218328). Στο "Limeni Village" (27330-51111-2), με θέα στο Λιμένι. Στον παραδοσιακό "Πύργο Τσιτσίρη" (27330/56297) στο Σταυρί. Στο Γερολιμένα, στον "Ξενώνα Γερολιμένα" (27330-54204), και το ξενοδοχείο "Κυρίμαι" (27330-54288).
Στον Κότρωνα, στο οικογενειακό "Kotronas Bay" (2733021340-3).

Αθλητισμός
Μπορείτε να οργανώσετε εκδρομές για κυνήγι και για ψάρεμα. Κάντε το γύρο της Μάνης, για να δείτε τους περίφημους πύργους της, καθώς και τα Κύθηρα, για το οποίο υπάρχουν ferry boats από το λιμάνι του Γυθείου. Περπατήσετε το μονοπάτι Ε4 καθώς και άλλα μονοπάτια στις βουνοκορφές με φανταστική θέα. Επίσης, το φαράγγι του Βιρού που βρίσκεται στο Κέντρο, στη Μεσσηνιακή Μάνη. Αν αγαπάτε τη φύση μπορείτε να συμμετέχετε σε ομάδα προστασίας της θαλάσσιας χελώνας “caretta – caretta” που γεννάει τα αυγά της στις αμμουδιές της περιοχής του κοντινού Γυθείου.

Παραλίες
Οι παραλίες είναι φτιαγμένες από σκληρούς βράχους και άλλες από ολοκάθαρα άσπρα βότσαλα ή αμμουδιές. Πολλές είναι προσπελάσιμες και άλλες πάλι πρέπει κανείς να τις ανακαλύψει στους μακρινούς του περιπάτους.
Στην Αερόπολη δείτε την παραλία στο Λιμένι 4 χλμ. βόρειο δυτικά, με γαλαζοπράσινα νερά, καθώς και στο Νέο Οίτυλο, 6 χλμ. βόρεια.
Στο Γερολιμένα, δείτε την παραλία στο Μέζαπο, 8 χλμ. βόρειο δυτικά.
Στον Κότρωνα, στα λιμανάκια του χωριού και στις κοντινές ακτές που έχουν λευκές κροκάλες και γαλανή θάλασσα.
Στο Οίτυλο, στην παραλία του οικισμού
Στον Πύργο Δυρού, στην παραλία εμπρός με τα λευκά βότσαλα.

Τράπεζες
Στην Σπάρτη: Αγροτική, Alpha Bank, Γενική, Eurobank, Εθνική, Εμπορική, Πειραιώς, Ταχυδρομικό Ταμιευτήριο
Αρεόπολη: Εθνική

Έθιμα - Εκδηλώσεις
Αρεόπολη
17 Μαρτίου, επέτειος της εξέγερσης του έθνους το 1821
Οίτυλο
Πρώτο δεκαπενθήμερο του Αυγούστου, εκδηλώσεις από τον πολιτιστικό σύλλογο του χωριού
8 Σεπτεμβρίου, Πανηγύρι της Παναγιάς της Σπηλαιώτισσας, στο Γέρμα

Internet
Πανελλήνια Λέσχη Μελετών Μάνης, www.hellasmani.gr
Χλωρίδα και Πανίδα Μάνης, www.dimosoitilou.gr/gr/hlor_pan/hl_pan.htm
Γλωσσικό Ιδίωμα Μάνης, www.hellasmani.gr/mani/glossa.htm
Σχεδόν τα πάντα για την περιοχή της Μάνης, www.mani.org.gr
Κυνήγι, www.gpeppas.gr/k-odiporika2/k-mani.html
Χωριά και Δήμοι, www.mani.org.gr/horia
Οίτυλο, www.dimosoitilou.gr/gr/axiotheata/hotel.htm
Οίτυλο, www.pi-schools.gr/sxoleia/gym_lyk_areopolis/ajiothet/topia/oitilo.htm
Αρχοντικά Μάνης και Πελοποννήσου, www.katrea.gr/uploaded/arxontika_peloponnhsos.html
Γενικά στοιχεία για την περιοχή, www.greek-tourism.gr/mani
Ξενοδοχεία στη Λακωνία, www.e-peloponnisos.gr/gr/tourism/lakonia/stay.htm
Πλήθος δεδομένων για όλη την περιοχή, www.e-peloponnisos.gr
Το περιοδικό της Μάνης, www.mani-ekdoseis.gr
Σύλλογος Λακώνων Επιστημόνων, κείμενα και αναφορές, www.laconia.org/grkversion/Kimeasklipia.html
Φωτογραφίες από τη Μάνη, www.bath.ac.uk/~sspss/html/gphotos.html

Αυτό το κείμενό μου δημοσιεύτηκε στο ταξιδιωτικό έντυπο ΠΕΡΙΗΓΗΣΕΙΣ - Εφημερίδα Ημερησία, τ. 24 2004-2005