Γρεβενά

"Στα Γρεβενά, στα Γρεβενά, στον έμορφο τον τόπο, ν' εκεί λαλούν οι πέρδικες κι αντικοπούν τα πλάια. Περδίκα πάει να πιει νερό και πιάστηκε στα βρόχια. Κι ο κυνηγός από μεριά, πάησε για να την πιάσει. Παρακαλούσε κ' έλεγε, παρακαλεί και λέει: ' Αφσές μ', αφσές με κυνηγέ και πιάσε την τρυγόνα, γιατ' έχω δικουχτώ πιδιά κι ορφάνια δεν τα πρέπει."
(δημοτικό τραγούδι)

Νομός
O νομός Γρεβενών βρίσκεται στην νότια γωνιά της Δυτικής Mακεδονίας και είναι από τους πιο ορεινούς της χώρας. Tο ανάγλυφό του διαμορφώνεται από τις πολλές κορφές του Bούρινου, των Kαμβουνίων, των Xασίων και της Bόρειας Πίνδου όπου βρίσκονται οι ψηλότερες κορφές του νομού. H οροσειρά εκτείνεται στο δυτικό τμήμα του νομού σαν φυσικό τείχος που δυσχεραίνει την επικοινωνία με την Hπειρο. Oι κορφές Bασιλίτσα (2.249), Bούζιο (2.239), Aφτιά (2.005), Φλέγκα (2.158), Mαυροβούνι (2.050) και Mηλέα (2.160) υψώνονται στα όρια του νομού με το νομό Iωαννίνων. Oι κορφές Kίρκουρη (1.860), Σκούρτζα (1.799), Oρλιακας (1.433), Aυγό (2.177) και Πυροστιά (1.860) βρίσκονται ολοκληρωτικά μέσα στο έδαφος του νομού. Tα Xάσια, βουνά ομαλά με χαμηλές κορφές χωρίζουν τα Γρεβενά από το νομό Tρικάλων. Στο νομό υπάρχουν λίγες πεδινές εκτάσεις. Mία από αυτές είναι η λεκάνη των Γρεβενών που περικλείεται σχεδόν από τα παραπάνω βουνά και είναι ανοιχτή μόνο στον Bορρά, προς την επαρχία Bοΐου του νομού Kοζάνης. O Aλιάκμονας, το μεγαλύτερο ποτάμι της Eλλάδας (297χλμ.) περνάει από τα Γρεβενά και δέχεται τα νερά της B. Πίνδου από τους παραποτάμους του Bενέτικο, Γρεβενιώτικο και Σταυροπόταμο. O μεγαλύτερος από αυτούς είναι ο Bενέτικος που περνάει νοτίως των Γρεβενών. Λόγω της πληθώρας των ποταμών και των χειμάρρων στο νομό υπάρχουν πάρα πολλά παλιά πέτρινα γεφύρια μοναδικής κατασκευής.

Αγορές
Αγοράστε φασόλια, τυροκομικά προϊόντα (φέτα, μανούρι, κεφαλοτύρι) από τυροκομεία, κρεατικά (πρόβειο, ζυγούρι, μοσχάρι), γλυκά κουταλιού σε βάζο (βύσσινο, κεράσι, δαμάσκηνο, πορτοκάλι και σύκο) και είδη λαϊκής τέχνης όπως φλοκάτες, υφαντά, κιλίμια, βελέντζες.

Γεύσεις
Kαλωσορίσατε στο βασίλειο των κρεάτων! Aρνί, κατσίκι, μοσχάρι και γουρούνι για να ευχαριστηθεί η ψυχή σας κρέας, καθώς και λουκάνικα. Τα πρόβεια κεμπάπ του νομού φημίζονται, όπως και όλα τα κρέατα, είτε ψητά είτε βραστά. Γιατί το χειμώνα η γίδα βραστή, ο πατσάς και η μοσχαροκεφαλή μαζί φασολάδα θα σας κρατήσουν ζεστούς. Εξαίρετος είναι και ο τραχανάς της περιοχής.

Απόσταση
Γρεβενά, απόσταση από Αθήνα, 419 χλμ.
Γρεβενά, απόσταση από Θεσσαλονίκη 189 χλμ.
Γρεβενά, απόσταση από Τρίκαλα 89 χλμ.
Γρεβενά, απόσταση από Ιωάννινα 175 χλμ.

Υψόμετρο
Γρεβενά, 534 μ.
Μικρολίβαδο, 850 μ.
Κρανιά, 950 μ.
Περιβόλι, 1.380 μ.
Σαμαρίνα, 1.650 μ.

Η Πόλη
Γρεβενά
Πρωτεύουσα του νομού με 9.619 κατοίκους. Χτισμένα στις όχθες του παραπόταμου του Αλιάκμονα, Γρεβενίτη, σε μια περιοχή με πολύ πράσινο, έχουν δροσερό κλίμα το καλοκαίρι και μπορούν να γίνουν η αφετηρία μιας σειράς από εκδρομές στη γύρω δασωμένη περιοχή. Το όνομα της πόλης εμφανίζεται για πρώτη φορά μετά το 10ο αι. μ.Χ. Στα Βυζαντινά Χρόνια ήταν εμπορικό και στρατιωτικό κέντρο, στον καιρό της Τουρκοκρατίας έδρα αρματολών και κλεφτών -από το 1537 αναφέρεται αρματολίκι Γρεβενών- και κατά τη γερμανική κατοχή εστία αντίστασης των δυνάμεων του ΕΛΑΣ. Αιοθέατα είναι η Μητρόπολη, αίθουσα της οποίας λειτουργεί σαν μουσείο εκκλησιαστικών κειμηλίων και το θέατρο, χωρητικότητας 2.500 θέσεων, που κατασκευάστηκε στην περιοχή Καστράκι σύμφωνα με τα αρχαία ελληνικά πρότυπα. Σ' αυτό το θέατρο κάθε καλοκαίρι γίνονται συναυλίες,θεατρικές παραστάσεις από το θέατρο Βορείου Ελλάδας και εμφανίσεις Ελληνικών και ξένων φολκλορικών συγκροτημάτων. Από εδώ ξεκινούν τα λεωφορεία για τα χωριά του νομού. Στα Παλούρια (47 χλμ.) κοντά στις όχθες του Αλιάκμονα βρίσκονται η Ιερά Μονή Ευαγγελισμού της Θεοτόκου και το μοναστήρι του Αγίου Νικάνωρος, το οποίο ιδρύθηκε το 1534. Οι αγιογραφίες που διακοσμούν το Κυριακό (την κυρίως εκκλησία του μοναστηριού) μοιάζουν με εκείνες της Μονής Βαρλαάμ στα Μετέωρα και είναι πιθανότατα έργα του ίδιου αγιογράφου, του γνωστού Φράγκου Καστελλάνου.
Κρανιά
Η Κρανιά (Τούργια) βρίσκετε 12 χλμ. ΝΔ του Κηπουρειού. Φημίζεται για τη φυσική ομορφιά της και αξίζει να την επισκεφθεί κάποιος και μόνο γι' αυτό. Κατά την παράδοση δημιουργήθηκε από τη συνένωση δύο οικισμών , του Παλιοχωρίου Β-ΒΔ που υπήρχε πριν 400 χρόνια και ενός άλλου στη θέση "Τούργια" προς το Μικρολίβαδο, που υπήρχε πριν 200 χρόνια. Οι κάτοικοι αυτών των οικισμών μετοίκησαν στη σημερινή θέση της Κρανιάς λόγω της έλλειψης νερών στον τόπο τους. Επί Τουρκοκρατίας στο χωριό έδρευε ειρηνοδικείο, καθώς και ένα ρουμάνικο σχολείο. Ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι εκκλησίες των Αγ. Πάντων (1800) στο κέντρο της Κρανιάς, ο Αγ. Νικόλαος, η Αγ. Παρασκευή και ο Αγ. Γεώργιος, που διασώζουν παλιές εικόνες και αγιογραφίες. Β του χωριού σε ύψωμα συναντά κανείς το εκκλησάκι του Προφήτη Ηλία, απ' όπου έχει καταπληκτική θέα σ' όλη την περιοχή, ενώ το ίδιο ισχύει και για το λόφο του Αγ. Αθανασίου με την ομώνυμη εκκλησία, στην άκρη του χωριού. Οι 300 κάτοικοι της Κρανιάς ασχολούνται με την κτηνοτροφία και την υλοτομία. Υπάρχει μάλιστα δασικός συνεταιρισμός. Η όμορφη φύση και το καλό κλίμα το καλοκαίρι ελκύουν πολλούς επισκέπτες, με αποτέλεσμα ο αριθμός των κατοίκων να υπερδιπλασιάζεται τότε και να αγγίζει τους 700.
Μικρολίβαδο
Το Μικρολίβαδο (Λαβανίτσα) είναι ένας γραφικός οικισμός περιτριγυρισμένος από πράσινα λιβάδια και πλούσιο δάσος, με τον ποταμό Βενέτικο να περνά ορμητικά δίπλα του. Εκεί ζουν 25 άτομα -150 το καλοκαίρι -που καλλιεργούν φασόλια, πατάτες και σιτηρά και ασχολούνται επίσης με την κτηνοτροφία. Το χωριό βρίσκεται 9 χλμ. ΒΔ της Κρανιάς. Όπως υποστηρίζουν οι κάτοικοί του βρισκόταν αρχικά στη θέση "Σβερκωτά" 3,5 χλμ. Δ του Μικρολίβαδου αλλά γρήγορα μετοίκησαν στη θέση Παλιοχώρι 2 χλμ. Δ, λόγω της ακαταλληλότητας του νερού. Μετά από εκεί ήρθαν στη σημερινή θέση. Μέσα στον οικισμό υπάρχουν ωραίες πέτρινες βρύσες, όπως αυτή στην πλατεία του χωριού ή η βρύση "Αυλάκι" στην άκρη του οικισμού. Η βρύση "Παναγία" βρίσκεται δίπλα στην εκκλησία της Κοιμήσεως της Θεοτόκου 1 ,5 χλμ. Α του Μικρολίβαδου, μία νεόχτιστη εκκλησία στη θέση της ομώνυμης παλιάς.
Περιβόλι
Σε απόσταση 46 χλμ. ΝΔ των Γρεβενών, είναι χτισμένο το Περιβόλι. Για να φθάσει κανείς εκεί περνά μέσα από το δάσος του Όρλιακα, όπου η βλάστηση είναι πυκνή ως τις παρυφές του δρόμου, ενώ παράλληλα συναντά τις εναλλαγές δασοσκεπών και γυμνών εκτάσεων .Οι 200 κάτοικοί του το καλοκαίρι (το χειμώνα ζουν εδώ μόνο 3 φύλακες) ασχολούνται με την κτηνοτροφία και την υλοτομία. Το Περιβόλι τοποθετείται στον Εθνικό Δρυμό Πίνδου, τη φημισμένη "Βάλια Κάλντα" που στα ελληνικά σημαίνει ζεστή κοιλάδα, η οποία υπήρξε λημέρι του Θεόδωρου Ζιάκα. Πλήθος κόσμου επισκέπτεται κάθε χρόνο την περιοχή. Στον εθνικό δρυμό της Πίνδου (έναν από τους 10 της Ελλάδας) ισχύουν κανονισμοί για την προστασία κυρίως του πυρήνα του. Χαρακτηρίστηκε και ιδρύθηκε το 1966 και αποτελεί βιότοπο της καφετιάς αρκούδας αλλά και κάποιων σπάνιων ειδών αρπακτικών πουλιών, όπως ο γύπας και ο βασιλαετός. Περιλαμβάνει εκτός της Βάλια Κάλντα, το Αρκουδόρεμα και τα βουνά Λόγκος και Μαυροβούνι. Το τοπίο είναι εντυπωσιακό. Ποικιλία μορφολογικών χαρακτηριστικών όπως τεράστιοι γκρεμοί και ορμητικά ρέματα, έλκουν τους πεζοπόρους σε μια μοναδική αναζήτηση.
Σαμαρίνα
Η Σαμαρίνα, είναι ένα χαριτωμένο χωριουδάκι βρίσκεται στις πλαγιές του Όρους Σμώλικα. Η πλούσια βλάστηση και το θεαματικό τοπίο του χωριού αποκλείεται να μην ευχαριστήσει και τον πιο απαιτητικό επισκέπτη. Λόγω του ότι βρίσκεται χτισμένο στο υψηλότερο σημείο διαθέτει την καλύτερη θέα της περιοχής. Είναι επίσης μια καλή αφετηρία για τους λάτρεις του Σμώλικα (2.600 μέτρα) που επιθυμούν να το επισκεφτούν. Σε αυτή την περιοχή βρίσκεται και η πανέμορφη Δρακολίμνη.Επίσης αξίζει κανείς να κάνει μια στάση στα χωριά Κηπουριό, Κρανιά, Άβδελα, Πολυνέρι και Αλατόπετρα διότι όλα τους έχουν θέα καταπράσινα δάση από έλατα, πεύκα και ιτιές. Η Σαμαρίνα είναι ένα μεγάλο βλαχοχώρι, σπουδαίο παραθεριστικό ορεινό θέρετρο. Από τη Σαμαρίνα δείτε την εκκλησία της Μεγάλης Παναγίας με ένα πεύκο φυτρωμένο στην σκεπή της και μετά από μικρή πορεία δείτε το μεγαλύτερο καταρράκτη της Μακεδονίας (Βάλια Κίρνα ) με 100μ ύψους. Προσέξτε τις πέτρινες βρύσες του χωριού. Όλες οι βρύσες βρίσκονται μέσα στη Σαμαρίνα είναι πέτρινες και κατασκευάστηκαν επί Τουρκοκρατίας. Αυτές είναι: της "Μεγάλης Παναγιάς", της "Μικρής Παναγιάς", η "Γκαβάνη", η "Χατζή", η "Παπακύργια", η "Παπαζήση", η "Κυπριτζή", η "Μπίζιου", η "Πέντα", η "Λεσούρα" και η "Ζέκιου". Εκτός οικισμού βρίσκονται οι: βρύση του Ρωμιού (Γκρέκου), η βρύση του Κόντουρου, καθώς και η βρύση στο δάσος Κιούριστα (φαντίνα Λικιράου). Επίσης σε καλή κατάσταση διατηρείται η πέτρινη οικία Μητσιομπούνα Νικ., που χτίστηκε το 1830, όπως και οι οικίες των αδερφών Μπασδέκη και αδερφών Καλμποκίνη, του 1865. Ο επισκέπτης μπορεί να δει ακόμα την οικία Γρ. Χατζημίχου.
Σμίξη
Πλήθος κόσμου προσέρχεται εδώ για χειμερινό και θερινό τουρισμό. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός πως ο πληθυσμός φθάνει τα 1.000 άτομα από 20 Ιουλίου έως τέλη Αυγούστου, ενώ το χειμώνα μένουν στο χωριό 10 - 15 οικογένειες. Αυτό συμβαίνει κυρίως επειδή πολλοί από τους Σμιξιώτες είναι μετακινούμενοι κτηνοτρόφοι και το υψόμετρο της Σμίξης (1.250 μ.) δεν ευνοεί την εργασία τους. Η Σμίξη δεν ήταν πάντα στη θέση που βρίσκεται σήμερα (38 χλμ. ΝΔ των Γρεβενών, διασχίζοντας υπέροχα τοπία, όπου τα δρυοδάση διαδέχονται τα μαυpόπευκα και αυτά με τη σειρά της η οξυά). Το χωριό δημιουργήθηκε από την ένωση των οικισμών "Μπίγκα" και "Πινακάδες". Όταν η περιοχή των Πινακάδων μαστιζόταν από ελονοσία, οι κάτοικοί της αποφάσισαν να μετακινηθούν αλλού για να γλιτώσουν. Οι κάτοικοι της Μπίγκα φοβούμενοι το ίδιο, αποφάσισαν να ακολουθήσουν τους πρώτους, διαφωνούντες όμως μεταξύ τους για το σημείο ίδρυσης του νέου οικισμού. Τότε ο γεροντότερος αποφάσισε να ξεκινήσουν δύο νέοι - ένας από κάθε οικισμό με μια πέτρα στα χέρια τους - και στο σημείο που θα συναντιόντουσαν θα έφτιαχναν το νέο οικισμό και θα θεμελίωναν την εκκλησία του Αγ. Νικολάου. Έτσι και έγινε και το χωριό ονομάστηκε Σμίξη (= σμίξιμο των δύο οικισμών). Οι πέτρες που κρατούσαν οι δύο νέοι ενσωματώθηκαν στα θεμέλια της εκκλησίας του Αγ. Νικολάου, όπως είχε αποφασισθεί. Το χωριό χτίστηκε με πολύ προσωπική εργασία: κυρατζήδες κουβαλούσαν πέτρες με τα μουλάρια, ενώ Σμιξιώτες μετανάστες στην Αμερική ανέλαβαν τη χρηματοδότηση του έργου. Μεγάλο ιστορικό ενδιαφέρον παρουσιάζει η εκκλησία του Αγ. Νικολάου που χτίστηκε το 1750 και αγιογραφήθηκε το 1810, όπως αναγράφεται σε λίθινη επιγραφή στο υπέρυθρο της κυρίας εισόδου. Από παρόμοια λίθινη επιγραφή πληροφορούμαστε πως το καμπαναριό χτίστηκε το 1887. Ο ναός κάηκε ολοσχερώς στις 29 Μαίου του 1889 χάνοντας το ξυλόγλυπτο τέμπλο του και το γυναικωνίτη με το ξύλινο καφασωτό που ξεχώριζε. Μετά από δυο χρόνια ξαναχτίστηκε στο ρυθμό της βασιλικής, όπως ήταν και πριν. Το σημερινό ξυλόγλυπτο τέμπλο, οι εικόνες και η αγιογράφηση αγιορείτικης τεχνοτροπίας προκαλούν τον θαυμασμό των επισκεπτών. Σύμφωνα με προφορικές διηγήσεις ο Άγιος Νικόλαος έσωσε πολλές φορές τη Σμίξη από διάφορες ασθένειες και ολοκλρωτικές καταστροφές από τους Τούρκους. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι όταν ο τούρκικος στρατός έφθασε στο δρόμο κάτω από την εκκλησία με επικεφαλής έναν οργισμένο - από τις πληροφορίες που έλεγαν ότι οι Σμιξιώτες έκρυβαν Μακεδονομάχους - Τούρκο αξιωματικό, το άλογο του τελευταίου μαρμάρωσε μπροστά στην εκκλησία, όταν ο αξιωματικός απείλησε να κάψει όλο το χωριό. Το ίδιο επαναλήφθηκε μετά από δεκαετίες στη θέση "Γκόρτσο - Ζάβα" την τρίτη ημέρα του εορτασμού της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, όταν ο τουρκικός στρατός εισέβαλε στο χωριό με σκοπό να το καταστρέψει ολοσχερώς. Στο ναό του Αγ. Νικολάου γίνονται όλες οι κοινωνικές εκδηλώσεις των Σμιξιωτών. Στην άκρη του χωριού βρίσκεται η εκκλησία του Αγ. Γεωργίου (1870), η οποία ανακαινίσθηκε πρόσφατα και ολοκληρώθηκε η αγιογράφηση.Στη Α κορυφογραμμή του χωριού, σε υψόμετρο 1.338 μ. βρίσκεται το πολύ παλιό εξωκκλήσι του Προφήτη Ηλία, που σύμφωνα με την παράδοση χτίστηκε ίσως και πριν την καταστροφή του οικισμού "Μπίγκα". Τα τελευταία χρόνια ο ναός έχει ανακαινισθεί ολοκληρωτικά. Δυτικά της Σμίξης σε θέση με πλούσια βλάστηση και αιωνόβια μαυρόπευκα, δίπλα στη βρύση "Τζιλέτιν", συναντάμε την εκκλησία της Αγ. Παρασκευής που χτίστηκε με αφορμή ένα όραμα που παρουσιάστηκε σε νεαρή κοπέλα του χωριού. Η αγία της υπέδειξε το μέρος όπου βρισκόταν η εικόνα της και σύμφωνα με την παράδοση, η κοπέλα έψαξε εκεί και την βρήκε. Η εικόνα στη συνέχεια καθαρίστηκε και τοποθετήθηκε σ' εκκλησία του χωριού. Αργότερα οι Σμιξιώτες έκαναν έρανο και κατάφεραν να χτίσουν ναό στη δεκαετία του 1940. Επίσης πάνω σε πευκόφυτο λόφο, νότια της Σμίξης σε υψόμετρο 1.100 μ. βρίσκεται η εκκλησία του Αγ. Παντελεήμονα με το ωραίο τέμπλο και παλιές εικόνες. Όταν οι περισσότεροι φεύγουν από τη Σμίξη, αφήνουν χρήματα στο χωριό (συμβολικό ποσό), την "πιτινάδα".

Η Γρεβενιώτικη Πίνδος
Αν έπρεπε να περιγράψει κανείς με δυο λόγια τη βορειανατολική Πίνδο, θα μνημόνευε τα απέραντα δάση της με τα πανύψηλα δέντρα και τους ευθυτενείς κορμούς, τις μεγάλες υγρές κοιλάδες και τις χιονοσκέπαστες από νωρίς το φθινόπωρο, στρογγυλωπές κορυφές της.Τρεις συνεχόμενοι ορεινοί όγκοι, ο Σμόλικας που κορυφώνεται στα 2.637 μέτρα, η Βασιλίτσα στα 2.249 μέτρα και ο Λύγκος στα 2.177 μέτρα, περιβάλλουν με τις μακριές κορυφογραμμές τους ξακουστές κοιλάδες, όπως η Βάλια Κάλντα, η Βάλια Κίρνα, η Βάλια Στάθη και πολλές ακόμα που θα τις δούμε αναλυτικότερα στη συνέχεια. Στο δασωμένο μανδύα των βουνοπλαγιών μετέχουν το μαυρόπευκο, το ρόμπολο, η οξυά και σε μικρότερο βαθμό το έλατο και μερικά ακόμα πλατύφυλλα φυλλοβόλα όπως σφενδάμια, φτελιές, φλαμουριές. Η πανίδα της Πίνδου χαρακτηρίζεται από την παρουσία των μεγάλων θηλαστικών, για τα οποία αποτελεί το σημαντικότερο καταφύγιο. Ο Σμόλικας φιλοξενεί έναν από τους τελευταίους αξιόλογους πληθυσμούς αγριόγιδων της χώρας, ενώ σε όλα τα βουνά ζουν αρκούδες, λύκοι, αγριογούρουνα και ζαρκάδια. Σημαντική είναι και η ποικιλία των πουλιών , με αρκετούς εκπροσώπους στα είδη του δάσους, όπως δρυοκολάπτες, παπαδίτσες, δασόβια αρπακτικά. Στα δροσερά και καθάρια νερά των ορεινών ρεμάτων κολυμπάνε ακόμα οι πέστροφες και κυνηγάνε οι βίδρες, ενώ στις πολυάριθμες αλπικές λίμνες θα βρούμε τους παράξενους αλπικούς τρίτωνες. Ας ξεκινήσουμε από το Σμόλικα, τον ψηλότερο και επιβλητικότερο ορεινό όγκο της βορειοανατολικής Πίνδου, που είναι και το δεύτερο ψηλότερο βουνό της Ελλάδας μετά τον Όλυμπο. Ο εκτεταμένος όγκος του Σμόλικα οριοθετείται από δύο μεγάλες κοιλάδες, του Αώου στα νότια που τον χωρίζει από την Τύμφη (Γκαμήλα) και του Σαραντάπορου στα βόρεια που τον χωρίζει από την Τύμφη (Γκαμήλα) και του Σαραντάπορου στα βόρεια που τον χωρίζει από το Γράμμο, βουνό των Ελληνο-Αλβανικών συνόρων. Ο κύριος όγκος του Σμόλικα -όπως και ης Βασιλίτσας και του Λύγκου -σχηματίζεται από οφιόλιθους που είναι αδιάβροχα πετρώματα και σε συνδυασμό με τις άφθονες βροχοπτώσεις τον έχουν προικίσει με μια ασυνήθιστη αφθονία επιφανειακών νερών. Αλπικές λίμνες με πιο ξακουστή τη Δρακόλιμνη δυτικά στη ράχη της ψηλότερης κορυφής και άλλες μικρότερες όπως αυτή της Μόσιας, ανατολικά και κάτω από την ομώνυμη κορυφή και του Βαθύλακκου στο ξεκίνη- μα της χαράδρας, τρεμίζουν τα παγωμένα νερά τους σε υψόμετρο που ξεπερνάει τα 2.000 μ. Άφθονες ρεματιές αυλακώνουν τον άμορφο όγκο και ενισχύουν με τα νερά τους τον Αώο και το Σαραντάπορο. ι ψηλότερες κορυφές του Σμόλικα σχηματίζουν ένα πέταλο γύρω από τον απόκρημνο Βαθύλακκο που οδηγεί τα νερά του αφού τα σμίξει και με τα νερά μερικών ακόμα ρεμάτων, προς το ολόδροσο χωριό της Αγίας Παρασκευής (Κεράσοβο) στα βόρεια. Στην ανατολική όψη του βουνού, ένα παρακλάδι του πέταλου των κορυφών αγκαλιάζει την κακοτράχαλη χαράδρα "Βάλιο Κίρνα" που κρύβει στο βάθος της έναν εντυπωσιακό καταρράχτη. Στα ανατολικά του κυρίως όγκου ξεκόβεται μια χαμηλότερου υψόμετρου ράχη που κορυφώνεται στην Κίρκουρη και δημιουργεί την ομαλή κοιλάδα της Σαμαρίνας. Στην περιφέρεια του οικισμού της Σαμαρίνας αλλά και μέσα στο ίδιο το χωριό, ένας εντυπωσιακός αριθμός πηγών καθιστούν χαρισματική την τοποθεσία του. Αντικριστά στην κλιμακωτή Σαμαρίνα προς τα νοτιοανατολικά, ο όγκος της Γομάρας υψώνεται απόκρημνος πάνω από τη βαθιά χαράδρα του Σαμαρινιώτικου ρέματος. Η Γομάρα είναι μια ξεκομμένη κορυφή του συγκροτήματος της Βασιλίτσας που χωρίζεται από τον κύριο όγκο της με το βαθύ σκίσιμο που ανοίγει το ρέμα της Νεροτριβής (ή Μπραζιώτικο ρέμα) προς τα δυτικά και το οποίο καταλήγει - όπως και ο δρόμος που το παρακολουθεί από λίγο ψηλότερα -στο χωριό Δίστρατο. Στο διάσελο της Γομάρας με τη Βασιλίτσα βρίσκονται οι εγκαταστάσεις του Χιονοδρομικού Κέντρου Βασιλίτσας (αναβατήρες λειτουργούν στη βόρεια και την ανατολική όψη της κορυφής). 1 περίπου χλμ. δυτικά από το διάσελο και λίγα μέτρα πάνω από το δρόμο βρίσκεται η λίμνη της Γομάρας, ενώ στα ανατολικά της ψηλότερης κορυφής του βουνού μια ακόμα αλπική λίμνη, η Γκούρα, κρύβεται σε ένα βύθισμα στα 1.800 μ. Στη νοτιοδυτική πλευρά του συγκροτήματος της Βασιλίτσας ανοίγεται η μακριά κοιλάδα "Βάλια Στάθη", μια από τις πιο δυσπρόσιτες και άγριες κοιλάδες της περιοχής, η οποία καταλήγει στον Αώο. Στην ανατολική πλευρά του βουνού που είναι και η πιο ομαλή, βρίσκονται τα βλαχοχώρια Σμίξη, Αβδέλλα και Περιβόλι, το τελευταίο λίγο χαμηλότερα από το μακρύ διάσελο που ενώνει τη Βασιλίτσα με το συγκρότημα του Λύγκου. Τα βουνά που απαρτίζουν το συγκρότημα του Λύγκου, είναι πιο γνωστά ως βουνά της "Βάλια Κάλντα" από την περιώνυμη κοιλάδα που περιβάλλουν .Πρόκειται για το Αυγό, την Πυροστιά, το βουνό της Μηλιάς και το Μαυροβούνι που χωρίζονται από τρία διάσελα που αποτελούν και τις εισόδους της κοιλάδας: τη Σαλατούρα Σταυρού, τη Σαλατούρα Παπαγιάννη και τη Σαλατούρα Μηλιάς αντίστοιχα. Η κοιλάδα (Βάλια Κάλντα) απορρέει προς τον ποταμό Αώο στα δυτικά, μεσω του Αρκουδορέματος που ρέει ορμητικό ανάμεσα στις κακοτράχαλες πλαγιές του Αυγού και της Φλέγγας (κορυφή του Μαυροβουνίου). Μεγάλες δασωμένες κοιλάδες ανοίγονται και στην ανατολική πλευρά του συγκροτήματος του Λύγκου με πιο γνωστές τη Λούμνιτσα που συγκεντρώνει τα νερά των πηγών και ρεματιών της ανατολικής πλευράς του Αυγού για να τα οδηγήσει στον Ασπροπόταμο, το ρέμα που ξεκινάει κάτω από το Περιβόλι, την εντυπωσιακή ρεματιά της Τρυπημένης που ανοίγεται ανάμεσα σε δύο παρακλάδια του εκτεταμένου όγκου της Πυροστιάς και καταλήγει στο Μικρολίβαδο και τη δασωμένη κοιλάδα της Κυρά-Καλής που ξεκινάει από τη Σαλατούρα Παπαγιάννη και καταλήγει στο νότιο κλάδο του Βενέτικου, λίγο βόρεια από την Κρανιά. Στα νότια του Μαυροβουνίου απλώνεται το μεγάλο ομαλό οροπέδιο Πολιτσές, όπου βρίσκονται οι πηγές του ποταμού Αώου που σήμερα καλύπτεται από την τεχνητή λίμνη Πηγών Αώου. Στο συγκρότημα του Λύγκου υπάρχουν φυσικές αλπικές λίμνες, μία στην ανατολική πλαγιά του Αυγού και δύο δίδυμες λίγο κάτω από την κορυφή Φλέγγα.

Εθνικός Δρυμός Πίνδου
Ιδρύθηκε το 1966 και έχει έκταση πυρήνα 3.393 εκτάρια και έκταση περιφερειακής ζώνης 3.534 εκτάρια. Βρίσκεται στα όρια της Ηπείρου και της δυτικής Μακεδονίας ανάμεσα στους νομούς Ιωαννίνων και Γρεβενών, κοντά στα χωριά Κρανιά, Περιβόλι και Βωβούσα. Περιλαμβάνει την κοιλάδα της Βάλια Κάλντα και του Αρκουδορέματος με τα βουνά Λύγκος και Μαυροβούνι. Εντυπωσιακή είναι η ποικιλία των μορφολογικών χαρακτηριστικών, όπου οι τεράστιοι γκρεμοί και τα ορμητικά ρέματα εναλλάσσονται με απέραντα και πυκνά δάση από μαύρη και λευκόδερμο πεύκη και οξιά.Υπάρχουν επίσης διάσπαρτα μικρότερα φυτά και αγριολούλουδα, τα περισσότερα από τα οποία είναι χαρακτηριστικά της περιοχής, και ορισμένα σπάνια ή ενδημικά, όπως ο κρόκος, ο κόκκινος κρίνος, το κεφαλάνθηρο κ.ά. Ιδιαίτερα πλούσια είναι και η πανίδα του δρυμού με πολλά είδη, μερικά από τα οποία έχουν εξαφανιστεί σε άλλα μέρη. Ολόκληρη η περιοχή αποτελεί το σημαντικότερο βιότοπο της καφέ αρκούδας στην Ελλάδα, του λύκου και πολλών άλλων μικρότερων σαρκοφάγων ή φυτοφάγων ειδών. Αρκετά πλούσια είναι και η ορνιθοπανίδα, με κυρίαρχα είδη τα πουλιά του δάσους, όπως αρπακτικά (χρυσαετός, χρυσογέρακο) κ.ά. Εντυπωσιακοί σχηματισμοί είναι οι δύο μικρές λίμνες που βρίσκονται πάνω στα υψίπεδα του Μαυροβουνίου σε υψόμετρο 1.960μ. Ο δρόμος που διασχίζει το δρυμό συνδέει τα χωριά Περιβόλι-Κρανιά Γρεβενών με τη Μηλιά Μετσόβου και τη Βωβούσα Ιωαννίνων. Δεν υπάρχουν ξενώνες ή καταλύματα. Μπορείτε να μείνετε στο Περιβόλι, το κοντινότερο χωριό (40χλμ. από τα Γρεβενά) ή στη Βωβούσα Ιωαννίνων.

Ο παράδεισος της Βάλια Κάλντα
Η Βάλια Κάλντα θεσπίστηκε ως Eθνικός Δρυμός το 1966 και περικλείεται από τις κορφές Aυγό, Φλέγγα, Tρία Σύνορα, Mηλιά και Πυροστιά. Eνα εξαιρετικά εντυπωσιακό τοπίο όχι μόνον από την ποικιλία και τον πλούτο της βλάστησης αλλά και από τη μορφολογία του εδάφους με τους τεράστιους γκρεμούς και τα ορμητικά ρέματα. Tα δάση αποτελούνται κυρίως από είδη πεύκης, οξυές, αρκετές βελανιδιές και στις παρόχθιες περιοχές πλατάνια. Eίναι καταφύγιο για μια τεράστια ποικιλία ειδών του ζωικου βασιλείου, όπως ο γύπας, ο βασιλαετός, το αγριόγιδο και το ζαρκάδι που έχουν εξαφανιστεί από τις περισσότερες περιοχές της χώρας. Oλόκληρη η περιοχή αποτελεί ίσως τον πιο σημαντικό βιότοπο της Eλλάδας για την καφετιά αρκούδα. Mε 4 ώρες πεζοπορίας μπορείτε να επισκεφθείτε τις λίμνες Φλέγγα. Eίναι δυό μικρές λιμνούλες στα 1.960 μ. και στα 1.940 μ. στα υπαλπικά υψίπεδα του Mαυροβουνίου. Eχουν νερό όλον το χρόνο και «κατοικούνται» από αλπικούς τρίτωνες (Triturus alpestris) και βατράχια.

Υγεία
Νοσοκομείο Γρεβενών, 24620-22222
Λειτουργεί και Αγροτικό Ιατρείο στη Σαμαρίνα

Οδική σύνδεση
ΚΤΕΛ Γρεβενών, 24620-22242
ΚΤΕΛ Αθηνών, 210-5126833
ΚΤΕΛ Θεσσαλονίκης, 2310-595485

Χρήσιμα Τηλέφωνα
Δήμος Γρεβενών, 24620-22402
Αστυνομία, 24620-22766
Τροχαία, 24620-22941
ΟΤΕ Γρεβενά, 24620-81099
ΕΛΤΑ Γρεβενά, 24620-84053
Ταξί Γρεβενά, 24620-22559
Δημοτικό γραφείο Περιβόλι, 24620-85240
Δημοτικό γραφείο Σαμαρίνα, 24620-95276
Δημοτικό γραφείο Σμίξη, 24620-85170
Σύλλογος Iδιοκτητών Ξενοδοχείων, Ξενώνων και Eνοικιαζομένων Δωματίων, 24620-28602
Γραφείο Oικοτουρισμού, 24620-85032

Διαμονή Ξενοδοχεία
Γρεβενά
Αχίλλειον, 24620-85600, 70 κλίνες, εστιατόριο, τηλεόραση, πισίνα, υποδομές για άτομα με ειδικές ανάγκες, θέσεις στάθμευσης.
Μηλιώνης, 24620-23223, 70 κλίνες, εστιατόριο και θέσεις στάθμευσης.
Μητρόπολις, 24620-28085, 30 κλίνες, εστιατόριο, δεκτά κατοικίδια.
Περιβόλι
Βάλια Κάλντα, 24620-82020, 45 κλίνες, τηλεόραση, εστιατόριο, θέσεις στάθμευσης.
Σμίξη
Λάβδας, 24620-85650, 16 κλίνες
Σαμαρίνα
Σαμαρίνα, 24620-95216, 35 κλίνες, τηλεόραση, εστιατόριο, δεκτά κατοικίδια, θέσεις στάθμευσης.

Αθλητισμός
Σε απόσταση 45 χλμ από τα Γρεβενά, πάνω από το χωριό Σμίξη βρίσκεται το Εθνικό Χιονοδρομικό Κέντρο της Βασιλίτσας. Διαθέτει ένα συρόμενο αναβατήρα μήκους 1100μ, και μεταφορικής ικανότητας 600 ατόμων ανά ώρα, ένα διθέσιο εναέριο αναβατήρα μήκους 845,6μ και μεταφορικής ικανότητας 1400 σκιέρ ανά ώρα, έναν τριθέσιο εναέριο αναβατήρα μήκους 991,4μ και μεταφορικής ικανότητας 1800 σκιέρ ανά ώρα και τέλος ένα baby lift. Οι αναβατήρες εξυπηρετούν 12 χιονοδρομικές πίστες. Για ξεχωριστές βραδινές εμπειρίες λειτουργεί φωτιζόμενη πίστα. Η υποδομή είναι πολύ καλή, καθώς ξενώνες και ενοικιαζόμενα δωμάτια, που προσφέρονται για ήσυχες διακοπές σε μια πανέμορφη φύση, υπάρχουν σε όλα τα χωριά της γύρω περιοχής.
Επιδοθείτε επίσης σε ψάρεμα στα ποτάμια της περιοχής ή σε πεζοπορία στις δασώδεις πλαγιές, επίσης κάντε rafting στο Βενέτικο, αναρρίχηση στον Όρλιακα, διαδρομές με ποδήλατο, camping σε κατάλληλες περιοχές έξω από τα χωριά.

Τράπεζες
Γρεβενα: Αγροτική, Alpha, Eurobank, Εθνική, Εμπορική, Πειραιώς, Ταχυδρομικό Ταμιευτήριο.

Έθιμα - Εκδηλώσεις
Γρεβενά
Καλοκαίρι, σε όλη τη διάρκεια του θέρους πολιτιστικές εκδηλώσεις με συναυλίες, προβολές, θέατρο, όλες οι εκδηλώσεις στο θέατρο της πόλης.
1ο δεκαήμερο Ιουνίου, εμπορικό πανηγύρι, το παζάρι του Αχίλλη
1ο δεκαήμερο Οκτωβρίου, εμπορικό πανηγύρι
Απόκριες, τα Λογκατσάρια. Ομάδες μεταμφιεσμένων μπαίνουν στα σπίτια, χορεύουν και ανάβουν φωτιές στους δρόμους.
Περιβόλι
20 Ιουλίου, πανηγύρι του Προφήτη Ηλία
26 Ιουλίου, πανηγύρι της Αγίας Παρασκευής
6 Σεπτεμβρίου, πανηγύρι της Παναγίας
Σαμαρίνα
15 Αυγούστου, τριήμερο πανηγύρι της Παναγίας
Σμίξη
Πανηγύρια του Αγίου Πνεύματος και στις 23-24 Ιουνίου/29 Αυγούστου του Ιωάννη του Πρόδρομου.

Internet
Δήμος Γρεβενών, www.grevenanet.gr/dhmos/newsite.htm
Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Γρεβενών, www.grevena.gr
Πρακτικές πληροφορίες, διαμονή, μετακινήσεις, διατροφή, νέα του νομού, www.fora.gr/grevena/index.shtml
Πλήθος στοιχείων για την περιοχή και ιδιαίτερα για τα πέτρινα γεφύρια, www.e-grevena.gr
Ο ηλεκτρονικός οδηγός του νομού, www.e-grevena.gr
Το site του νομού και της πόλης, www.grevenanet.gr
Portal για το νομό www.pamegrevena.gr
Site αφιερωμένο στους βλάχους της περιοχής, web.otenet.gr/vlachs/contents2.htm

Αυτό το κείμενό μου δημοσιεύτηκε στο ταξιδιωτικό έντυπο ΠΕΡΙΗΓΗΣΕΙΣ - Εφημερίδα Ημερησία, τ. 16 2004-2005