Ο πολιτικά ορθά τουρισμός

Μέχρι πρότινος ο ταξιδιώτης "ρωτούσε" το βαλάντιό του και έβλεπε τα ενδιαφέροντα και τη διάθεσή του προκειμένου να επιλέξει έναν τόπο προορισμού. Τώρα καλείται να ρωτήσει και τη συνείδησή του. Η ηθική πλευρά των διακοπών σε χώρες όπου καταπατούνται τα ανθρώπινα δικαιώματα ή καταστρέφεται η φύση είναι ένα θέμα προς συζήτηση.

Στην κουλτούρα των Παντόνγκ, που αποτελεί παρακλάδι της φυλής Κάρεν από τη Μιανμάρ (Βιρμανία), όσο πιο μακρύ λαιμό έχει μια γυναίκα τόσο πιο ωραία θεωρείται. Γι' αυτό οι θηλυκές Παντόνγκ, γνωστές και ως γυναίκες-"καμηλοπαρδάλεις", τυλίγουν μπρούντζινα κολιέ γύρω από τον λαιμό τους με τρόπο ώστε να πιέζουν το σαγόνι προς τα επάνω και τους ώμους προς τα κάτω. Χάρη στην πρακτική αυτή ο λαιμός τους φθάνει τα 38 εκατοστά και χωρά πολλά κολιέ (σύμβολο ομορφιάς), τα οποία όμως, πρώτον, δεν μπορούν να αφαιρεθούν ποτέ (διότι θα σπάσει ο σβέρκος τους) και, δεύτερον, τις καθιστούν "θέαμα" στα μάτια παντός μη Παντόνγκ.

Οπως είναι φυσικό, οι Παντόνγκ αποτελούν μοναδικό "τουριστικό αξιοθέατο", μόνο που για να τους συναντήσει κάποιος πρέπει να κάνει πολυήμερη πεζοπορία. Τον Μάιο του 1996 ο ταϊλανδός επιχειρηματίας Τάνα Νακλουάνγκ σκέφτηκε να τους κάνει πιο προσιτούς στους τουρίστες. Δίνοντας ψεύτικες υποσχέσεις, έπεισε 33 από αυτούς να τον ακολουθήσουν κοντά στην πόλη Τσιανγκ Μάι, όπου τους εγκατέστησε σε ένα "στρατόπεδο" και τους ανάγκασε να ζουν σε συνθήκες σκλαβιάς. Οχι μόνο δεν εκπλήρωσε τις υποσχέσεις του αλλά προσέλαβε και φρουρούς που ξυλοκοπούσαν όσους Παντόνγκ αποτολμούσαν να απομακρυνθούν. Εν τω μεταξύ οι τουρίστες συνέρεαν για να θαυμάσουν τις "γυναίκες καμηλοπαρδάλεις" αντί αδρού αντιτίμου σε δολάρια, χωρίς να αντιλαμβάνονται ότι ήταν συνένοχοι στη διαιώνιση αυτού του ανθρώπινου ζωολογικού κήπου.

Τελικώς ο Τάνα συνελήφθη, το στρατόπεδο έκλεισε στις 5 Μαΐου του 1998 και οι Παντόνγκ συνεχίζουν πλέον ελεύθεροι τον δρόμο τους προς την αφομοίωση από την επικρατούσα κουλτούρα. Το περιστατικό αυτό όμως είναι ενδεικτικό των ηθικών προβλημάτων που θέτει ο τουρισμός. Αυτά κυμαίνονται από το αν είναι σωστό οι τουρίστες να επισκέπτονται χώρες που παραβιάζουν τα ανθρώπινα δικαιώματα ως το πόσο σκληρά πρέπει να είναι τα παζάρια με τους εμπόρους του Τρίτου Κόσμου.

Αυτόν τον μήνα στην Παγκόσμια Ταξιδιωτική Αγορά (World Travel Market), τη μεγαλύτερη συνάντηση ταξιδιωτικών πρακτόρων που διοργανώνεται στο Λονδίνο, θα τεθεί το ζήτημα των διακοπών σε χώρες όπου δεν γίνονται σεβαστά τα ανθρώπινα δικαιώματα. Με την ευκαιρία της απονομής του Παγκόσμιου Βραβείου Τουρισμού στην Κίνα, τον έκτο μεγαλύτερο τουριστικό προορισμό στον κόσμο, θα συζητηθεί το ηθικό πρόβλημα "να την επισκεφθεί κανείς ή να μην την επισκεφθεί;" όπως και τη Μιανμάρ, την Ινδονησία κ.ά.

Οσοι ακολουθούν την πολιτικώς ορθή άποψη ισχυρίζονται ότι η επίσκεψη σε μια τέτοια χώρα ισοδυναμεί με υποστήριξη προς το καθεστώς της. Η Βρετανική Ενωση Ταξιδιωτικών Συγγραφέων, λ.χ., παρότρυνε τους τουρίστες και τους ταξιδιωτικούς πράκτορες να μποϊκοτάρουν την Ινδονησία λόγω της συμπεριφοράς της στο Ανατολικό Τιμόρ. "Ρωτήστε τη συνείδησή σας" συμβουλεύει, αν σχεδιάζετε να πάτε στο Μπαλί.

Υπάρχει όμως και η αντίθετη άποψη, σύμφωνα με την οποία, πρώτον, η ηθική δεν είναι ζήτημα που πρέπει να απασχολεί την τουριστική βιομηχανία εν αντιθέσει με τις κυβερνήσεις· δεύτερον, τα μποϊκοτάζ πλήττουν τους λαούς και όχι μόνο τα καθεστώτα· και, τρίτον, κάθε χώρα έχει κάνει κάτι επιλήψιμο. Αν δεν πάμε στην Κίνα διότι καταπατά τα δικαιώματα των αντιφρονούντων και των Θιβετιανών, γιατί να πάμε στη Ρωσία που βομβαρδίζει τσετσένους αμάχους ή ακόμη και στη Γαλλία που πραγματοποίησε πυρηνικές δοκιμές στην ατόλλη Μουρουρόα;

Στο ζήτημα αυτό διαφέρουν και οι απόψεις των ταξιδιωτικών οδηγών. Η σειρά "Lonely Planet" παρέχει συμβουλές για πολιτικώς ορθό τουρισμό στη Μιανμάρ: να μην καταλύετε σε κυβερνητικά ξενοδοχεία (τα οποία, ούτως ή άλλως, είναι χειρότερα και ακριβότερα από τα ιδιωτικά), να μην ψωνίζετε σουβενίρ από κρατικά καταστήματα και να μη χρησιμοποιείτε τις υπηρεσίες του κρατικού Myanmar Travel & Tours (ΜΤΤ) ούτε τα κρατικά μέσα μεταφοράς. Ο "Lonely Planet" επικαλείται την εξόριστη κυβέρνηση συνασπισμού της Βιρμανίας, που ανατράπηκε από το στρατιωτικό καθεστώς το 1990: "Οι τουρίστες δεν πρέπει να επιδίδονται σε δραστηριότητες που γεμίζουν τα ταμεία του κράτους και όχι του λαού. Ωστόσο ενθαρρύνουμε τα υπεύθυνα άτομα που επιθυμούν να επισκεφθούν τη χώρα για να δουν με τα μάτια τους την κατάσταση και να κάνουν γνωστό στο εξωτερικό το μαρτύριο του λαού της Βιρμανίας". Η σειρά οδηγών "Rough Guide" όμως συμβουλεύει τους τουρίστες να μποϊκοτάρουν τη Μιανμάρ.

Πολιτικώς ορθός τουρισμός είναι ο "οικοτουρισμός", αυτός δηλαδή που δεν καταστρέφει το περιβάλλον και που φροντίζει ώστε οι ντόπιοι να υποδέχονται τους τουρίστες και όχι να τους ανέχονται. Η ισορροπία μεταξύ των απαιτήσεων των δυτικών τουριστών (ζεστό νερό, κλιματισμός κτλ.) και του σεβασμού των ντόπιων και του περιβάλλοντος είναι πολύ ευαίσθητη. Οι ζημιές δεν προκαλούνται μόνο από τους οικολογικά αδιάφορους που καταλύουν σε ρυπαίνοντα ξενοδοχεία αλλά και από τους ενημερωμένους φυσιοδίφες που συρρέουν μαζικά στις τελευταίες παρθένες γωνιές του κόσμου, οι οποίες, ως φαίνεται, δεν μπορούν να αντεπεξέλθουν στον αυξημένο αριθμό επισκεπτών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ασέβειας προς την τοπική κοινωνία και τη φύση είναι εκείνο του χωριού Σινκερίμ στην Γκόα της Ινδίας. Οι αρχές αρνήθηκαν στους κατοίκους του την παροχή τρεχούμενου νερού επί δύο ώρες ημερησίως ενώ τα διπλανά ξενοδοχεία διαθέτουν τρεχούμενο νερό 24 ώρες το 24ωρο. Η πρακτική αυτή είναι συνήθης στην Γκόα: οι γυναίκες των χωριών αναγκάζονται να μεταβαίνουν σε όλο και πιο μακρινά πηγάδια για να παίρνουν νερό ενώ τα πολυτελή ξενοδοχεία με τις πισίνες τους και το τόσο αταίριαστο με το περιβάλλον γκαζόν τους χρησιμοποιούν όλο και περισσότερο νερό, στραγγίζοντας τα γύρω πηγάδια και μειώνοντας τα αποθέματα νερού της ευρύτερης περιοχής.

Τα κέντρα διακοπών που παρέχουν στέγη και πλήρη διατροφή είναι συνήθως ενοχλητικά στις κοινότητες που τα φιλοξενούν, οι οποίες τα θεωρούν "τουριστικά απαρτχάιντ" και προκλητικές "νησίδες πολυτελείας". Η κυβέρνηση της Γκάμπια τα κατήργησε πρόσφατα, εφόσον σφυγμομέτρηση έδειξε ότι το 99% των ανθρώπων που εξαρτώνται από τον τουρισμό ήταν αντίθετοι προς αυτά. Σκέψεις για τον περιορισμό τους διατυπώνονται και σε νησιά της Καραϊβικής, όπως στη Σάντα Λουσία, όπου αποκαλούνται "γκέτο πολυτελείας".

Αυτού του είδους τα κέντρα διακοπών λέγεται ότι πρωτοεμφανίστηκαν στην Τζαμάικα τη δεκαετία του '70 για να προστατευθούν οι τουρίστες από την τότε πολιτική βία. Ξεκίνησαν δηλαδή ως εγγύηση ότι θα διασκέδαζαν οι παραθεριστές ό,τι και αν συνέβαινε έξω από την πύλη ασφαλείας αλλά κατέληξαν σε "άρπαγες" του εισοδήματος των ντόπιων επιχειρηματιών. Οι τουρίστες που επιλέγουν τέτοια κέντρα διακοπών σπανίως αφήνουν χρήματα στην τοπική κοινωνία, πρώτον διότι έχουν προπληρώσει τα πάντα (και το μεγαλύτερο μέρος των χρημάτων τους δεν συμβάλει στην οικονομία της χώρας που επισκέπτονται, εφόσον πρόκειται για πολυεθνικές επιχειρήσεις που τείνουν να εισάγουν από τις προμήθειες ως τα στελέχη τους) και δεύτερον διότι η μακάρια τελειότητα των τεχνητών παραδείσων αποδεικνύεται συχνά πιο δελεαστική από τη γεμάτη εκπλήξεις πραγματικότητα που απλώνεται γύρω τους.

Οσο για τα παζάρια, ο υπεύθυνος τουρίστας έχει πάντα υπόψη του ότι, σύμφωνα με την εμπορική παράδοση πολλών χωρών, σχεδόν επιβάλλονται στις συναλλαγές. Δεν πρέπει όμως να είναι υπερβολικά, γιατί συχνά ο πωλητής έχει τόσο απελπισμένα ανάγκη χρημάτων που προτιμά να πωλήσει με ζημιά, για μπορέσει να ταΐσει την οικογένειά του το ίδιο βράδυ.

Οπως ήταν αναμενόμενο, μεταξύ των φωνών υπέρ της ηθικής υπάρχουν και ορισμένες που προσπαθούν να επιβάλουν μια υπερβολική πολιτική ορθότητα, ισχυριζόμενες ότι ο τουρισμός είναι γενικώς μια ανήθικη δραστηριότητα η οποία επιτρέπει στους Δυτικούς να διασκεδάζουν εις βάρος των υπολοίπων. Αυτό βεβαίως δεν ισχύει. Ο τουρισμός αποδεικνύεται συχνά ευεργετικός για τις οικονομίες φτωχών χωρών αλλά και οι φωνές υπέρ της τουριστικής υπευθυνότητας είναι απολύτως απαραίτητες. Αν δεν υπήρχαν, ίσως να ακολουθούσαμε ακόμη το παράδειγμα του πρώην προέδρου των ΗΠΑ Θίοντορ Ρούζβελτ και του γιου του, οι οποίοι, καίτοι θεωρούσαν εαυτούς λάτρεις της φύσης, ηγήθηκαν ενός "φυσιολατρικού σαφάρι" στην Αφρική κατά το οποίο σκοτώθηκαν 5.000 ζώα από 70 είδη, περιλαμβανομένων εννέα εκ των σχεδόν εξαφανισμένων σήμερα λευκών ρινόκερων της Ανατολικής Αφρικής.

Πληροφορίες για πολιτικώς ορθό τουρισμό παρέχουν οι οργανώσεις Tourism Concern (τηλ. 0044-171-753.3330) και WSO Worldwise (τηλ. 0044-181-780.7580).

Δεν υπάρχουν σχόλια: